Ε ι δ έ ν α ι χ ρ ή ότι τή μεγάλη Τεσσαρακοστή ο υ λ έ γ ο μ ε ν τούς τών Τυπικών Ψαλμούς, αλλά μετά τάς εν τή θ' Ώρα τρείς μεγάλας μετανείας, αρχόμεθα ευθύς τών Μ α κ α ρ ι σ μ ώ ν, ψάλλοντες ένα έ κ α σ τ ο ν αυτών, εις Ήχον πλ. δ', τό, Μνήσθητι Κύριε, όταν έλθης εν τή Βασιλεία σου, ωσαύτως καί μετά τό, Δόξα... καί τό, Καί νύν... ποιούμεν δέ καί μετάνοιαν μικράν μίαν εν εκάστω Μνήσθητι.
ΟΙ ΜΑΚΑΡΙΣΜΟΙ
Ήχος πλ. δ'
· Εν τή βασλεία σου μνήσθητί ημών, Κύριε, όταν έλθης εν τή βασιλεία σου,
· Μακάριοι οι Πτωχοί τώ πνεύματι, ότι αυτών, εστν η βασιλεια τών ουρανών,
· Μακάριοι οι πενθούντες, ότι αυτοί παρακληθήσονται,
· Μακάριοι οι πραείς, ότι αυτοί κληρονομήσουσι τήν γήν,
· Μακάριοι οι πεινώντες καί διψώντες τήν δικαιοσύνην, ότι αυτοί χορτασθήσονται,
· Μακάριοι οι ελεήμονες, ότι αυτοί ελεηθήσονται,
· Μακάριοι οι καθαροί τή καρδία, ότι αυτοί τόν Θεόν όψονται.
· Μακάριοι οι ειρηνοποιοί, ότι αυτοί υιοί Θεού κληθήσονται,
· Μακάριοι οι δεδιωγμένοι ένεκεν δικαιοσύνης, ότι αυτών εστιν ή βασιλεία τών ουρανών.
· Μακάριοί εστε, όταν ονειδίσωσιν υμάς, καί διώξωσι, καί είπωσι πάν πονηρόν ρήμα καθ' υμών, ψευδόμενοι ένεκεν εμού.
· Χαίρετε καί αγαλλιάσθε, ότι ο μισθός υμών πολύς έν τοίς ουρανοίς.
Μακαρισμοί
Συντονιστής: Συντονιστές
Μακαρισμοί
Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησον με τον αμαρτωλό
Επιστολή ς΄ - Μακαρισμοί
"Τίμιος Σταυρός" 2-12-1972
Μια καρδιά ίσα με τον ήλιο μεγάλη και σαν τον ήλιο λαμπερή είναι λίγο να την δώση κανείς στον Χριστό από ευγνωμοσύνη για τις μεγάλες Του δωρεές και ιδιαίτερα για την ιδιαίτερη τιμή πού μας έκανε εμάς τους Μοναχούς, με το να μας επιστρατεύση με ατομικές προσκλήσεις στο Αγγελικό Του Τάγμα.
Μεγάλη επίσης τιμή ανήκει στους γονείς που αξιωθήκανε να κάνουν συμπεθεριά με τον Θεό. Δυστυχώς όμως, οι περισσότεροι γονείς δεν το καταλαβαίνουν αυτό καί, αντί να ευγνωμονούν τον Θεό, αντιθέτως αγανακτούν κ.λ.π., διότι τα βλέπουν όλα κοσμικά, όπως οι ανωτέρω άνθρωποι που έγιναν αιτία γαι να πάρω το μολύβι, να γράψω όαλ αυτά που αναφέρω στην συνέχεια.
1ον. Μακάριοι όσοι αγαπήσανε τον Χριστό περισσότερο απ΄ όλα τά του κόσμου και ζουν μακριά του κόσμου και σιμά στον Θεό, με τις Παραδεισένιες χαρές, επί της γης.
...
4ον. Μακάριοι όσοι δεν κηρύττουν με λόγια το Ευαγγέλιο, αλλά το ζούνε και κηρύττουν με την σιωπή τους, με την Χάρη του Θεού, η οποία και τους προδίδει.
5ον. Μακάριοι όσοι χαίρονται, όταν τους κατηγορούν αδίκως, παρά όταν τους επαινούν δικαίως για τον ενάρετο βίο τους. Εδώ είναι τα σημάδια της αγιότητος και όχι στον ξηρό αγώνα των σωματικών ασκήσεων και τον μεγάλο αριθμό των αγώνων πού, όταν δέν γίνωνται με ταπείνωση και με σκοπό την απέκδυση του παλαιού μας ανθρώπου, μόνον ψευδαισθήσεις δημιουργούν.
6ον. Μακάριοι αυτοί που προτιμούν να αδικούνται παρά να αδικούν και δέχονται ήρεμα και σιωπηλά τις αδικίες, διότι αυτοί φανερώνουν και εμπράκτως με αυτό ότι πιστεύουν "είς ένα Θεόν, Πατέρα, Παντοκράτορα" και από Αυτόν περιμένουν να δικαιωθούν και όχι από ανθρώπους, για να εξοφλήσουν εδώ με ματαιότητα.
...
13ον. Μακάρια τα παιδιά που έζησαν από μικρά σε πνευματικό περιβάλλον και έτσι ακούραστα προχωρήσανε στην Πνευματική ζώη.
Τρίς μακάρια όμως είναι αυτά τα αδικημένα παιδιά πού δεν βοηθηθήκανε καθόλου (αντιθέτως τα σπρώχνανε στο κακό), αλλά, μόλις ακούσανε για τον Χριστό, γυαλίσανε τα μάτια τους, και με μια στροφή εκατόν ογδόντα μοιρών γυαλίσανε απότομα την ψυχή τους και βγήκανε και από την έλξη της γής και κινηθήκανε στην Πνευματική τροχιά.
14ον. Καλότυχοι, λένε οι κοσμικοί, οι Αστροναύτες πού γυρίζουν στον αέρα άλλοτε απ΄ έξω και άλλοτε από μέσα στο φεγγάρι.
Μακάριοι όμως είναι οι εξαϋλωμένοι του Χριστού "Παραδεισοναύτες" που ανεβαίνουν στον Θεό και γυρίζουν στον Παράδεισο στην μόνιμή τους κατοικία, τακτικά, με το πιο ταχύτερο μέσο και δίχως πολλά καύσιμα παρά με ένα παξιμάδι.
15ον. Μακάριοι όσοι δοξάζουν τον Θεό και για το φεγγάρι που τους φέγγει, και περπατούν την νύχτα.
Μακαριώτεροι όμως είναι αυτοί που το έχουν καταλάβει ότι ούτε το φως του φεγγαριού είναι του φεγγαριού, αλλά ούτε και το δικό τους Πνευματικό φως είναι δικό τους αλλά του Θεού. Μα είτε σαν καθρέπτης γυαλίζουν είτε σαν απλό γυαλί γυαλίζουν είτε σαν καπάκι από κονσερβοκούτι γυαλίζουν, εάν δεν πέσουν οι ακτίνες του ηλίου, δεν είναι δυνατόν να γυαλίσουν.
16ον. Καλότυχοι, λένε οι κοσμικοί, αυτοί που ζουν στα κρυστάλλινα παλάτια και έχουν όλες τις ευκολίες.
Μακάροι όμως είναι αυτοί που κατορθώσανε να απλοποιήσουν την ζωή τους και ελευθερωθήκανε από την θηλιά της κοσμικής αυτής εξελίξεως των πολλών ευκολιών (των πολλών δυσκολιών) και απαλλαχθήκανε από το φοβερό άγχος της σημερινής εποχής μας.
17ον. Καλότυχοι, λένε οι κοσμικοί, αυτοί που μπορούν και απολαμβάνουν τα αγαθά του κόσμου.
Μακάριοι όμως είναι αυτοί πού τα δίνουν όλα για τον Χριστό και στερούνται και κάθε ανθρώπινη παρηγοριά πάλι για τον Χριστό, και έτσι κατορθώνουν να βρίσκωνται κοντά στον Χριστό μέρα-νύχτα με την θεία Του παρηγοριά πού είναι πολλές φορές τόσο πολλή, πού λέει κανείς στον Θεό: "Θεέ μου, η αγάπη Σου δεν υποφέρεται, διότι είναι πολλή και στην μικρή μου καρδιά δεν χωράει".
...
20ον. Μακάριοι όσοι έχουν γεννηθεί τρελλοί και θα κριθούν και ως τρελλοί, και έτσι θα εισαχθούν στον Παράδεισο χωρίς διαβατήριο.
Μακάριοι είναι όμως και τρίς μακάριοι οι πολύ γνωστικοί που κάνουν τον τρελλό για την αγάπη του Χριστού και κοροϊδεύουν όλη την ματαιότητα του κόσμου, που η διά Χριστόν αυτή τους τρέλλα αξίζει περισσότερο απ΄ όλη την γνώση και την σοφία των σοφών όλου του κόσμου τούτου.
Παρακαλώ όλες τις αδελφές να εύχωνται για να μου δώση ο Θεός ή μάλλον να μου πάρη το λίγο μυαλό μου, για να μου εξασφαλίση, έστω με τον τρόπο αυτόν, τον Παράδεισο, με το να με κρίνη ως τρελλό. Ή να με τρελλάνη με την αγάπη Του, για να βγω έξω από τον εαυτό μου, έξω από την γη και από την έλξη της γης, διότι αλλιώς δεν έχει νόημα η ζωή μου ως Μοναχός.
Άσπρισα εξωτερικά ως Μοναχός. Μαυρίζω, όσο πάω, εσωτερικά πάλι ως Μοναχός αμελής, αλλά δικαιολογώ τον εαυτό μου ως άρρωστο, όταν τυχαίνει να είμαι άρρωστος, και άλλοτε πάλι δικαιολογούμαι ως άρρωστος, ενώ είμαι καλά, και θέλω σανίδα βρεγμένη.
Εύχεσθε.
Ο Χριστός και η Παναγία μαζί σας
Με αγάπη Χριστού
ο αδελφός σας Μοναχός Παΐσιος
Από το βιβλίο "ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ", γ.Παϊσίου Αγιορείτου
Έκδοση Ι.Ησυχαστηρίου "Ευαγγ. Ιωάννης ο Θεολόγος"
Σουρωτή Θεσσαλονίκης (σελ. 212)
"Τίμιος Σταυρός" 2-12-1972
Μια καρδιά ίσα με τον ήλιο μεγάλη και σαν τον ήλιο λαμπερή είναι λίγο να την δώση κανείς στον Χριστό από ευγνωμοσύνη για τις μεγάλες Του δωρεές και ιδιαίτερα για την ιδιαίτερη τιμή πού μας έκανε εμάς τους Μοναχούς, με το να μας επιστρατεύση με ατομικές προσκλήσεις στο Αγγελικό Του Τάγμα.
Μεγάλη επίσης τιμή ανήκει στους γονείς που αξιωθήκανε να κάνουν συμπεθεριά με τον Θεό. Δυστυχώς όμως, οι περισσότεροι γονείς δεν το καταλαβαίνουν αυτό καί, αντί να ευγνωμονούν τον Θεό, αντιθέτως αγανακτούν κ.λ.π., διότι τα βλέπουν όλα κοσμικά, όπως οι ανωτέρω άνθρωποι που έγιναν αιτία γαι να πάρω το μολύβι, να γράψω όαλ αυτά που αναφέρω στην συνέχεια.
1ον. Μακάριοι όσοι αγαπήσανε τον Χριστό περισσότερο απ΄ όλα τά του κόσμου και ζουν μακριά του κόσμου και σιμά στον Θεό, με τις Παραδεισένιες χαρές, επί της γης.
...
4ον. Μακάριοι όσοι δεν κηρύττουν με λόγια το Ευαγγέλιο, αλλά το ζούνε και κηρύττουν με την σιωπή τους, με την Χάρη του Θεού, η οποία και τους προδίδει.
5ον. Μακάριοι όσοι χαίρονται, όταν τους κατηγορούν αδίκως, παρά όταν τους επαινούν δικαίως για τον ενάρετο βίο τους. Εδώ είναι τα σημάδια της αγιότητος και όχι στον ξηρό αγώνα των σωματικών ασκήσεων και τον μεγάλο αριθμό των αγώνων πού, όταν δέν γίνωνται με ταπείνωση και με σκοπό την απέκδυση του παλαιού μας ανθρώπου, μόνον ψευδαισθήσεις δημιουργούν.
6ον. Μακάριοι αυτοί που προτιμούν να αδικούνται παρά να αδικούν και δέχονται ήρεμα και σιωπηλά τις αδικίες, διότι αυτοί φανερώνουν και εμπράκτως με αυτό ότι πιστεύουν "είς ένα Θεόν, Πατέρα, Παντοκράτορα" και από Αυτόν περιμένουν να δικαιωθούν και όχι από ανθρώπους, για να εξοφλήσουν εδώ με ματαιότητα.
...
13ον. Μακάρια τα παιδιά που έζησαν από μικρά σε πνευματικό περιβάλλον και έτσι ακούραστα προχωρήσανε στην Πνευματική ζώη.
Τρίς μακάρια όμως είναι αυτά τα αδικημένα παιδιά πού δεν βοηθηθήκανε καθόλου (αντιθέτως τα σπρώχνανε στο κακό), αλλά, μόλις ακούσανε για τον Χριστό, γυαλίσανε τα μάτια τους, και με μια στροφή εκατόν ογδόντα μοιρών γυαλίσανε απότομα την ψυχή τους και βγήκανε και από την έλξη της γής και κινηθήκανε στην Πνευματική τροχιά.
14ον. Καλότυχοι, λένε οι κοσμικοί, οι Αστροναύτες πού γυρίζουν στον αέρα άλλοτε απ΄ έξω και άλλοτε από μέσα στο φεγγάρι.
Μακάριοι όμως είναι οι εξαϋλωμένοι του Χριστού "Παραδεισοναύτες" που ανεβαίνουν στον Θεό και γυρίζουν στον Παράδεισο στην μόνιμή τους κατοικία, τακτικά, με το πιο ταχύτερο μέσο και δίχως πολλά καύσιμα παρά με ένα παξιμάδι.
15ον. Μακάριοι όσοι δοξάζουν τον Θεό και για το φεγγάρι που τους φέγγει, και περπατούν την νύχτα.
Μακαριώτεροι όμως είναι αυτοί που το έχουν καταλάβει ότι ούτε το φως του φεγγαριού είναι του φεγγαριού, αλλά ούτε και το δικό τους Πνευματικό φως είναι δικό τους αλλά του Θεού. Μα είτε σαν καθρέπτης γυαλίζουν είτε σαν απλό γυαλί γυαλίζουν είτε σαν καπάκι από κονσερβοκούτι γυαλίζουν, εάν δεν πέσουν οι ακτίνες του ηλίου, δεν είναι δυνατόν να γυαλίσουν.
16ον. Καλότυχοι, λένε οι κοσμικοί, αυτοί που ζουν στα κρυστάλλινα παλάτια και έχουν όλες τις ευκολίες.
Μακάροι όμως είναι αυτοί που κατορθώσανε να απλοποιήσουν την ζωή τους και ελευθερωθήκανε από την θηλιά της κοσμικής αυτής εξελίξεως των πολλών ευκολιών (των πολλών δυσκολιών) και απαλλαχθήκανε από το φοβερό άγχος της σημερινής εποχής μας.
17ον. Καλότυχοι, λένε οι κοσμικοί, αυτοί που μπορούν και απολαμβάνουν τα αγαθά του κόσμου.
Μακάριοι όμως είναι αυτοί πού τα δίνουν όλα για τον Χριστό και στερούνται και κάθε ανθρώπινη παρηγοριά πάλι για τον Χριστό, και έτσι κατορθώνουν να βρίσκωνται κοντά στον Χριστό μέρα-νύχτα με την θεία Του παρηγοριά πού είναι πολλές φορές τόσο πολλή, πού λέει κανείς στον Θεό: "Θεέ μου, η αγάπη Σου δεν υποφέρεται, διότι είναι πολλή και στην μικρή μου καρδιά δεν χωράει".
...
20ον. Μακάριοι όσοι έχουν γεννηθεί τρελλοί και θα κριθούν και ως τρελλοί, και έτσι θα εισαχθούν στον Παράδεισο χωρίς διαβατήριο.
Μακάριοι είναι όμως και τρίς μακάριοι οι πολύ γνωστικοί που κάνουν τον τρελλό για την αγάπη του Χριστού και κοροϊδεύουν όλη την ματαιότητα του κόσμου, που η διά Χριστόν αυτή τους τρέλλα αξίζει περισσότερο απ΄ όλη την γνώση και την σοφία των σοφών όλου του κόσμου τούτου.
Παρακαλώ όλες τις αδελφές να εύχωνται για να μου δώση ο Θεός ή μάλλον να μου πάρη το λίγο μυαλό μου, για να μου εξασφαλίση, έστω με τον τρόπο αυτόν, τον Παράδεισο, με το να με κρίνη ως τρελλό. Ή να με τρελλάνη με την αγάπη Του, για να βγω έξω από τον εαυτό μου, έξω από την γη και από την έλξη της γης, διότι αλλιώς δεν έχει νόημα η ζωή μου ως Μοναχός.
Άσπρισα εξωτερικά ως Μοναχός. Μαυρίζω, όσο πάω, εσωτερικά πάλι ως Μοναχός αμελής, αλλά δικαιολογώ τον εαυτό μου ως άρρωστο, όταν τυχαίνει να είμαι άρρωστος, και άλλοτε πάλι δικαιολογούμαι ως άρρωστος, ενώ είμαι καλά, και θέλω σανίδα βρεγμένη.
Εύχεσθε.
Ο Χριστός και η Παναγία μαζί σας
Με αγάπη Χριστού
ο αδελφός σας Μοναχός Παΐσιος
Από το βιβλίο "ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ", γ.Παϊσίου Αγιορείτου
Έκδοση Ι.Ησυχαστηρίου "Ευαγγ. Ιωάννης ο Θεολόγος"
Σουρωτή Θεσσαλονίκης (σελ. 212)
Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησον με τον αμαρτωλό
«Μακάριοι οι πενθούντες· ότι αυτοί παρακληθήσονται» (Ματθ. ε΄ 4).
Είναι φυσικά αδύνατο να μην αισθάνεται τη συνετή και ήρεμη κατά Θεόν λύπη κάθε Χριστιανός που μετανόησε ειλικρινά και γνώρισε τη βαρύτητα, την ολέθρια ενέργεια, την ενοχή και τα αποτελέσματα της αμαρτίας. Γιατί η αμαρτία δεν είναι μια αμυχή μικρή και ανώδυνη στον ψυχικό μας οργανισμό· δεν είναι ένα επεισόδιο ανάξιο λόγου στη ζωή μας, αλλά το θανασιμότερο τραύμα της και η θλιβερόττερη υπόθεσή της. Αν οι άνθρωποι του κόσμου, ναρκωμένοι από την αμαρτία, δεν αντιλαμβάνονται τη σοβαρότητα του κινδύνου που προέρχεται από την αμαρτία και σκοτισμένοι από αυτήν δε δέχονται το ενοχλητικό για τα αρρωστημένα μάτια της ψυχής τους φως της αλήθειας, ο πραγματικός Χριστιανός βλέπει την αληθινή όψη των πραγμάτων. Υπό το φως του Ευαγγελίου προσπαθεί να βλέπει τον εαυτό του όπως τον βλέπει ο Θεός. Και βλέποντας την όλη κατάστασή του, μετανοεί· η δε μετάνοια θέτει χαρμόσυνο σκοπό για το μέλλον, συνοδεύεται όμως από λύπη για το μέχρι τώρα παρελθόν.
Αυτή τη λύπη μακαρίζει ο Κύριος και αυτήν αισθάνθηκαν όλοι όσοι με ειλικρινή μετάνοια επέστρεψαν στο Θεό και έγιναν έπειτα άγιοι. Περιοριζόμαστε σε τρεις μεγάλες προσωπικότητες. Το βασιλιά και προφήτη Δαβίδ, ο οποίος υπέπεσε στα δύο γνωστά μεγάλα αμαρτήματα, και ο οποίος τόσο λυπήθηκε έπειτα, όσο μαρτυρούν οι περίφημοι ψαλμοί του. Τον απόστολο Πέτρο, ο οποίος αρνηθήκε τον Κύριο και έπειτα «έκλαυσε πικρώς». Τον απόστολο Παύλο, ο οποίος υπήρξε πρωτύτερα διώκτης του Χριστιανισμού. Ο Παύλος, όταν επέστρεψε, λυπήθηκε βέβαια στην αρχή (Πραξ. θ΄ 9), αλλά και ύστερα, καθʼ όλη τη διάρκεια της αγίας ζωής του και της αφοσιωμένης αποστολικής δράσης του, με πόνο αναλογιζόταν το παρελθόν του: «Εγώ ειμι ο ελάχιστος των αποστόλων, ός ουκ ειμί ικανός καλείσθαι απόστολος, διότι εδίωξα την εκκλησίαν του Θεού» (Α΄ Κορινθ. ιε΄ 9).
Αυτή η λύπη είναι το στοιχείο της πνευματικής κίνησης και προόδου, χωρίς δε αυτήν ο άνθρωπος περιέρχεται σε κατάσταση πνευματικής ευρωτίασης, ηθικής μούχλας και σήψης. Αυτή η λύπη εμπνέει τον πόθο της τελειοποίησης. Συνδυαζόμενη δε πάντοτε με την ελπίδα, κεντρίζει τη δυσκίνητη ψυχή, για να αποκτά πνευματική δραστηριότητα. Αφότου η αμαρτία εισήλθε στον κόσμο, έκτοτε είναι αδύνατο να αισθανθεί κανείς την αξία της ζωής, είναι αδύνατον να εκπληρώσει τον προορισμό του, να βρει παρηγοριά και χαρά, αν δε μεσολαβήσει η κατά Θεόν λύπη, το μακαριστό πένθος. Δεν μπορεί να υπάρξει μειδίαμα ωραιότερο από εκείνο που σημειώνεται στο πρόσωπο το υγρό ακόμη από τα δάκρυα της αληθινής μετανοίας. Και δεν μπορεί να υπάρξει παρηγοριά περισσότερο ευχάριστη και χαρά περισσότερο αγνή από εκείνη που επακολουθεί την κατά Θεό λύπη. Μακάριος αυτός που θα την νιώσει.
xfd.gr
Είναι φυσικά αδύνατο να μην αισθάνεται τη συνετή και ήρεμη κατά Θεόν λύπη κάθε Χριστιανός που μετανόησε ειλικρινά και γνώρισε τη βαρύτητα, την ολέθρια ενέργεια, την ενοχή και τα αποτελέσματα της αμαρτίας. Γιατί η αμαρτία δεν είναι μια αμυχή μικρή και ανώδυνη στον ψυχικό μας οργανισμό· δεν είναι ένα επεισόδιο ανάξιο λόγου στη ζωή μας, αλλά το θανασιμότερο τραύμα της και η θλιβερόττερη υπόθεσή της. Αν οι άνθρωποι του κόσμου, ναρκωμένοι από την αμαρτία, δεν αντιλαμβάνονται τη σοβαρότητα του κινδύνου που προέρχεται από την αμαρτία και σκοτισμένοι από αυτήν δε δέχονται το ενοχλητικό για τα αρρωστημένα μάτια της ψυχής τους φως της αλήθειας, ο πραγματικός Χριστιανός βλέπει την αληθινή όψη των πραγμάτων. Υπό το φως του Ευαγγελίου προσπαθεί να βλέπει τον εαυτό του όπως τον βλέπει ο Θεός. Και βλέποντας την όλη κατάστασή του, μετανοεί· η δε μετάνοια θέτει χαρμόσυνο σκοπό για το μέλλον, συνοδεύεται όμως από λύπη για το μέχρι τώρα παρελθόν.
Αυτή τη λύπη μακαρίζει ο Κύριος και αυτήν αισθάνθηκαν όλοι όσοι με ειλικρινή μετάνοια επέστρεψαν στο Θεό και έγιναν έπειτα άγιοι. Περιοριζόμαστε σε τρεις μεγάλες προσωπικότητες. Το βασιλιά και προφήτη Δαβίδ, ο οποίος υπέπεσε στα δύο γνωστά μεγάλα αμαρτήματα, και ο οποίος τόσο λυπήθηκε έπειτα, όσο μαρτυρούν οι περίφημοι ψαλμοί του. Τον απόστολο Πέτρο, ο οποίος αρνηθήκε τον Κύριο και έπειτα «έκλαυσε πικρώς». Τον απόστολο Παύλο, ο οποίος υπήρξε πρωτύτερα διώκτης του Χριστιανισμού. Ο Παύλος, όταν επέστρεψε, λυπήθηκε βέβαια στην αρχή (Πραξ. θ΄ 9), αλλά και ύστερα, καθʼ όλη τη διάρκεια της αγίας ζωής του και της αφοσιωμένης αποστολικής δράσης του, με πόνο αναλογιζόταν το παρελθόν του: «Εγώ ειμι ο ελάχιστος των αποστόλων, ός ουκ ειμί ικανός καλείσθαι απόστολος, διότι εδίωξα την εκκλησίαν του Θεού» (Α΄ Κορινθ. ιε΄ 9).
Αυτή η λύπη είναι το στοιχείο της πνευματικής κίνησης και προόδου, χωρίς δε αυτήν ο άνθρωπος περιέρχεται σε κατάσταση πνευματικής ευρωτίασης, ηθικής μούχλας και σήψης. Αυτή η λύπη εμπνέει τον πόθο της τελειοποίησης. Συνδυαζόμενη δε πάντοτε με την ελπίδα, κεντρίζει τη δυσκίνητη ψυχή, για να αποκτά πνευματική δραστηριότητα. Αφότου η αμαρτία εισήλθε στον κόσμο, έκτοτε είναι αδύνατο να αισθανθεί κανείς την αξία της ζωής, είναι αδύνατον να εκπληρώσει τον προορισμό του, να βρει παρηγοριά και χαρά, αν δε μεσολαβήσει η κατά Θεόν λύπη, το μακαριστό πένθος. Δεν μπορεί να υπάρξει μειδίαμα ωραιότερο από εκείνο που σημειώνεται στο πρόσωπο το υγρό ακόμη από τα δάκρυα της αληθινής μετανοίας. Και δεν μπορεί να υπάρξει παρηγοριά περισσότερο ευχάριστη και χαρά περισσότερο αγνή από εκείνη που επακολουθεί την κατά Θεό λύπη. Μακάριος αυτός που θα την νιώσει.
xfd.gr
Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησον με τον αμαρτωλό
Μακάριοι οι πεινώντες και διψώντες την δικαιοσύνην, ότι αυτοί χορτασθήσονται" (Ματθ. 5,6)
Κάποτε θέλησα να γίνω πεινών και διψών την δικαιοσύνην. Έβλεπα γύρω μου ανθρώπους να αδικούνται κατάφωρα, καταπατημένα δικαιώματα και έναν πλανήτη σε σταδιακή αποσύνθεση απ' την απληστία κάποιων. Θέλησα ν' αντιδράσω, να φέρω τη δικαιοσύνη σ' αυτόν τον κόσμο, να ζήσω σε μια κοινωνία δίκαιη, χωρίς διακρίσεις, χωρίς συμφεροντολογία, με αξιοκρατία και ισότητα (Ωραία παχειά λόγια...) Αλλά πώς θα τα κατάφερνα; Κάποιοι μου είπαν πως πρέπει να δραστηριοποιηθώ, να φωνάξω, να διαδηλώσω τις απαιτήσεις μου, ν' απαιτήσω τα δικαιώματά μου. Και συμφώνησα μαζί τους. Και ξεχύθηκα στους δρόμους μαζί με πολλούς άλλους, που κρατούσαν πανό και σημαίες. Και φωνάζαμε δυνατά για να' ρθει η δικαιοσύνη στη γη, για καλύτερη παιδεία, για ψωμί και ελευθερία. Όμως τι μου συνέβαινε;
Υποτίθεται ότι όλ' αυτά τα έκανα, επειδή Εσύ είχες μακαρίσει "τους πεινώντας και διψώντας την δικαιοσύνην", όμως όταν άνοιγα το στόμα μου, για να φωνάξω ένα σύνθημα, Σε έχανα. Όταν η φωνή μου κόντευε να σπάσει απαιτώντας δικαιοσύνη, έχανα Εσένα. Μέσα στην παραφροσύνη της μάζας έχανα και όλο τον εαυτό μου και αυτό δεν ήταν θυσία. ʼρα, δεν βρίσκεσαι στην ορμή μιας διαδήλωσης. Αλλά πού βρίσκεσαι; "...οδυνώμενοι εζητούμεν σε. Και είπε προς αυτούς: τι ότι εζητείτε με; Ούκ ήδειτε ότι εν τοις (οίκοις) του πατρός μου δεί είναι με;" (Λουκ., 2,49)
Εξαρτάται εν ονόματι τίνος κάνεις κάποια πράγματα. Μία πεζοπορία απ' το Λαγκαδά ως τη Θεσσαλονίκη για την αγάπη του Θεού, ένα τάμα, για μια προσευχή, διαφέρει κατά πολύ από μια πορεία για την κατάργηση ενός νόμου. Στην τελευταία περίπτωση δεν ξέρουμε το κίνητρο και το συμφέρον που κρύβεται από πίσω. Στην πρώτη σε κάθε βήμα κερδίζεις ένα βήμα Αγάπης. Εκεί θυσιάζεις κάτι απ' τον εαυτό σου για την αγάπη του Θεού. Εδώ όμως για πολλές ώρες (μια διαδήλωση κρατά τουλάχιστον 3 ώρες) κατασπαταλάς τις δυνάμεις που ο Θεός σου δίνει, τον χρόνο και την ίδια τη ζωή σου, που ο Θεός σου δίνει και δικαιωματικά Του ανήκει. Τη ζωή μας οφείλουμε να Του την αντιπροσφέρουμε. Κάθε λεπτό της, κάθε δευτερόλεπτο, κάθε αναπνοή μας ανήκει στον Χριστό. Ας Του την δώσουμε. Διαφορετικά θα χαθεί μες στο πλήθος, θα ποδοπατηθεί απ' τους θιασώτες μιας υποδουλωμένης και φανατισμένης ελευθερίας, μιας παρεξηγημένης δικαιοσύνης... Όλα είναι του Θεού, γι' αυτό και δεν έχουμε τίποτε δικό μας να του προσφέρουμε. "Τα Σα εκ των Σων Σοι προσφέρομεν". Ο χρόνος μου δεν μου ανήκει. Δεν έχω δικαίωμα να τον κατασπαταλώ. Οι δυνάμεις μου δεν μου ανήκουν. Δεν έχω δικαίωμα να τις σκορπίζω. Το σώμα μου δεν μου ανήκει. Δεν μπορώ να το θυσιάζω για οτιδήποτε παρά μόνο για Εκείνον ως αντίδωρο που μου το χάρισε. Αυτά κατάλαβα, όταν πήγα να βιώσω κάπως έτσι - δηλαδή απαιτητικά - την πείνα και τη δίψα για δικαιοσύνη. Όμως για να διψώ τη δικαιοσύνη, σημαίνει πως δεν έχω δικαιοσύνη, καμιά δικιά μου προσωπική δικαιοσύνη, απόκτημα των δικών μου θελημάτων, κι ούτε προσπαθώ αυτή να επιβάλλω στους άλλους. Εμείς που ζητούμε εγωιστικά την προσωπική μας δικαίωση και όχι τη δικαιοσύνη, δεν είμαστε αυτοί οι πεινώντες και οι διψώντες που θα χορτασθούν. Ας μην έχουμε ψευδαισθήσεις.
Έτσι λοιπόν, στράφηκα σ' Εσένα τον ίδιο, για να μου μάθεις τη δικαιοσύνη. Και σε είδα - παραδόξως ν' αγκαλιάζεις έναν άσωτο υιό, χωρίς να Του επιβάλλεις καμιά τιμωρία, αντιθέτως. Σε είδα να ανταμείβεις το ίδιο αυτούς που δούλεψαν μια ώρα μ' αυτούς που δούλευαν όλη τη μέρα, να λες πως οι τελώνες και οι πόρνες, οι παραβάτες του Νόμου Σου, με τη μετάνοιά τους θα είναι πρώτοι στη βασιλεία Σου, να ζητάς απ' τους δικούς Σου να μην αντιδρούν στις κοροϊδίες και τα χτυπήματα, αλλά να στρέφουν και το άλλο μάγουλο. Σε είδα να δέχεσαι αδιαμαρτύρητα την τελείως άδικη Σταύρωσή Σου και να μαλώνεις τον μαθητή που πήγε να Σε υπερασπισθεί, κι ας ήταν τόσο "δίκαιο".
Αυτή είναι η δικαιοσύνη του Θεού. Μια δικαιοσύνη που αποδίδει βέβαια εκάστω κατά τα έργα του, αλλά και είναι έτοιμη να τα συγχωρήσει όλα μ' ένα "μνήσθητί μου, Κύριε". Είναι η δικαιοσύνη της Αγάπης. Γιατί αν ίσχυε το "οφθαλμόν αντί οφθαλμού" - η απόλυτη αντεκδίκηση και ίση πληρωμή - απλά θα ήμασταν όλοι τυφλοί. Έπειτα η δικαιοσύνη δεν είναι μια υπόθεση ίσων αναλογιών και πολύ περισσότερο δεν είναι μια υπόθεση του κόσμου τούτου. Και την απόλυτη δικαιοσύνη αν υπήρχε κάποιος κυβερνήτης ή ηγέτης που θα την εφάρμοζε, πάλι θα αποτύγχανε, γιατί οι άνθρωποι δεν μπορούν μες στα πάθη τους να κρατήσουν τη δικαιοσύνη. Δεν μπορεί ο φιλάργυρος, που έχει τη δυνατότητα να γίνει πάμπλουτος, δεν μπορεί ν' αντέξει να δώσει τα μισά στον φτωχό, απλά για να γίνει καλύτερη η κοινωνία ή επειδή το ζήτησε ένας κοσμικός άρχοντας. Κι αν το κάνει ένας, δεν θα το κάνουν όλοι. Πάντα ηχεί στ' αυτιά μου ένας στίχος που τα λέει όλα, και με κάνει εκεί να έχω το νού μου:
"Πώς να Σε γνωρίσω, Κύριε;
Εσύ δίνεις αυτιά σ' αυτούς
που τους τα κόβω,
όταν έρχονται να με συλλάβουν".
Εσείς τι λέτε;
imd.gr
Κάποτε θέλησα να γίνω πεινών και διψών την δικαιοσύνην. Έβλεπα γύρω μου ανθρώπους να αδικούνται κατάφωρα, καταπατημένα δικαιώματα και έναν πλανήτη σε σταδιακή αποσύνθεση απ' την απληστία κάποιων. Θέλησα ν' αντιδράσω, να φέρω τη δικαιοσύνη σ' αυτόν τον κόσμο, να ζήσω σε μια κοινωνία δίκαιη, χωρίς διακρίσεις, χωρίς συμφεροντολογία, με αξιοκρατία και ισότητα (Ωραία παχειά λόγια...) Αλλά πώς θα τα κατάφερνα; Κάποιοι μου είπαν πως πρέπει να δραστηριοποιηθώ, να φωνάξω, να διαδηλώσω τις απαιτήσεις μου, ν' απαιτήσω τα δικαιώματά μου. Και συμφώνησα μαζί τους. Και ξεχύθηκα στους δρόμους μαζί με πολλούς άλλους, που κρατούσαν πανό και σημαίες. Και φωνάζαμε δυνατά για να' ρθει η δικαιοσύνη στη γη, για καλύτερη παιδεία, για ψωμί και ελευθερία. Όμως τι μου συνέβαινε;
Υποτίθεται ότι όλ' αυτά τα έκανα, επειδή Εσύ είχες μακαρίσει "τους πεινώντας και διψώντας την δικαιοσύνην", όμως όταν άνοιγα το στόμα μου, για να φωνάξω ένα σύνθημα, Σε έχανα. Όταν η φωνή μου κόντευε να σπάσει απαιτώντας δικαιοσύνη, έχανα Εσένα. Μέσα στην παραφροσύνη της μάζας έχανα και όλο τον εαυτό μου και αυτό δεν ήταν θυσία. ʼρα, δεν βρίσκεσαι στην ορμή μιας διαδήλωσης. Αλλά πού βρίσκεσαι; "...οδυνώμενοι εζητούμεν σε. Και είπε προς αυτούς: τι ότι εζητείτε με; Ούκ ήδειτε ότι εν τοις (οίκοις) του πατρός μου δεί είναι με;" (Λουκ., 2,49)
Εξαρτάται εν ονόματι τίνος κάνεις κάποια πράγματα. Μία πεζοπορία απ' το Λαγκαδά ως τη Θεσσαλονίκη για την αγάπη του Θεού, ένα τάμα, για μια προσευχή, διαφέρει κατά πολύ από μια πορεία για την κατάργηση ενός νόμου. Στην τελευταία περίπτωση δεν ξέρουμε το κίνητρο και το συμφέρον που κρύβεται από πίσω. Στην πρώτη σε κάθε βήμα κερδίζεις ένα βήμα Αγάπης. Εκεί θυσιάζεις κάτι απ' τον εαυτό σου για την αγάπη του Θεού. Εδώ όμως για πολλές ώρες (μια διαδήλωση κρατά τουλάχιστον 3 ώρες) κατασπαταλάς τις δυνάμεις που ο Θεός σου δίνει, τον χρόνο και την ίδια τη ζωή σου, που ο Θεός σου δίνει και δικαιωματικά Του ανήκει. Τη ζωή μας οφείλουμε να Του την αντιπροσφέρουμε. Κάθε λεπτό της, κάθε δευτερόλεπτο, κάθε αναπνοή μας ανήκει στον Χριστό. Ας Του την δώσουμε. Διαφορετικά θα χαθεί μες στο πλήθος, θα ποδοπατηθεί απ' τους θιασώτες μιας υποδουλωμένης και φανατισμένης ελευθερίας, μιας παρεξηγημένης δικαιοσύνης... Όλα είναι του Θεού, γι' αυτό και δεν έχουμε τίποτε δικό μας να του προσφέρουμε. "Τα Σα εκ των Σων Σοι προσφέρομεν". Ο χρόνος μου δεν μου ανήκει. Δεν έχω δικαίωμα να τον κατασπαταλώ. Οι δυνάμεις μου δεν μου ανήκουν. Δεν έχω δικαίωμα να τις σκορπίζω. Το σώμα μου δεν μου ανήκει. Δεν μπορώ να το θυσιάζω για οτιδήποτε παρά μόνο για Εκείνον ως αντίδωρο που μου το χάρισε. Αυτά κατάλαβα, όταν πήγα να βιώσω κάπως έτσι - δηλαδή απαιτητικά - την πείνα και τη δίψα για δικαιοσύνη. Όμως για να διψώ τη δικαιοσύνη, σημαίνει πως δεν έχω δικαιοσύνη, καμιά δικιά μου προσωπική δικαιοσύνη, απόκτημα των δικών μου θελημάτων, κι ούτε προσπαθώ αυτή να επιβάλλω στους άλλους. Εμείς που ζητούμε εγωιστικά την προσωπική μας δικαίωση και όχι τη δικαιοσύνη, δεν είμαστε αυτοί οι πεινώντες και οι διψώντες που θα χορτασθούν. Ας μην έχουμε ψευδαισθήσεις.
Έτσι λοιπόν, στράφηκα σ' Εσένα τον ίδιο, για να μου μάθεις τη δικαιοσύνη. Και σε είδα - παραδόξως ν' αγκαλιάζεις έναν άσωτο υιό, χωρίς να Του επιβάλλεις καμιά τιμωρία, αντιθέτως. Σε είδα να ανταμείβεις το ίδιο αυτούς που δούλεψαν μια ώρα μ' αυτούς που δούλευαν όλη τη μέρα, να λες πως οι τελώνες και οι πόρνες, οι παραβάτες του Νόμου Σου, με τη μετάνοιά τους θα είναι πρώτοι στη βασιλεία Σου, να ζητάς απ' τους δικούς Σου να μην αντιδρούν στις κοροϊδίες και τα χτυπήματα, αλλά να στρέφουν και το άλλο μάγουλο. Σε είδα να δέχεσαι αδιαμαρτύρητα την τελείως άδικη Σταύρωσή Σου και να μαλώνεις τον μαθητή που πήγε να Σε υπερασπισθεί, κι ας ήταν τόσο "δίκαιο".
Αυτή είναι η δικαιοσύνη του Θεού. Μια δικαιοσύνη που αποδίδει βέβαια εκάστω κατά τα έργα του, αλλά και είναι έτοιμη να τα συγχωρήσει όλα μ' ένα "μνήσθητί μου, Κύριε". Είναι η δικαιοσύνη της Αγάπης. Γιατί αν ίσχυε το "οφθαλμόν αντί οφθαλμού" - η απόλυτη αντεκδίκηση και ίση πληρωμή - απλά θα ήμασταν όλοι τυφλοί. Έπειτα η δικαιοσύνη δεν είναι μια υπόθεση ίσων αναλογιών και πολύ περισσότερο δεν είναι μια υπόθεση του κόσμου τούτου. Και την απόλυτη δικαιοσύνη αν υπήρχε κάποιος κυβερνήτης ή ηγέτης που θα την εφάρμοζε, πάλι θα αποτύγχανε, γιατί οι άνθρωποι δεν μπορούν μες στα πάθη τους να κρατήσουν τη δικαιοσύνη. Δεν μπορεί ο φιλάργυρος, που έχει τη δυνατότητα να γίνει πάμπλουτος, δεν μπορεί ν' αντέξει να δώσει τα μισά στον φτωχό, απλά για να γίνει καλύτερη η κοινωνία ή επειδή το ζήτησε ένας κοσμικός άρχοντας. Κι αν το κάνει ένας, δεν θα το κάνουν όλοι. Πάντα ηχεί στ' αυτιά μου ένας στίχος που τα λέει όλα, και με κάνει εκεί να έχω το νού μου:
"Πώς να Σε γνωρίσω, Κύριε;
Εσύ δίνεις αυτιά σ' αυτούς
που τους τα κόβω,
όταν έρχονται να με συλλάβουν".
Εσείς τι λέτε;
imd.gr
Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησον με τον αμαρτωλό
Οι Μακαρισμοί του Κυρίου
Λουκάς Χαρ. Φίλης
Πανεπιστημιακός Διδάσκαλος
Πρόλογος
Η "Επί του όρους Ομιλία" του Κυρίου "Ματθ. Κεφ. 5,6 και 7), πιθανότατα, ήταν η πρώτη επίσημη και πανηγυρική ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ, την οποία εξεφώνησε ενώπιον ενθουσιώδους και παραληρούντος πλήθους. Προ της Ομιλίας ταύτης και μετά "το παραδοθήναι Ιωάννην" (Μαρκ. 1,14), ο Ιησούς πραγματοποίησε πολλές προκαταρκτικές ομιλίες, κατά το πρότυπο των ομιλιών του Ιωάννου του Προδρόμου. Ειδικότερα και ακριβέστερα, ο Ιησούς ήλθε "εις την Γαλιλαίαν κηρύσσων το ευαγγέλιον της βασιλείας του Θεού και λέγων ότι πεπλήρωται ο καιρός και ήγγικεν η βασιλεία του Θεού: μετανοείτε και πιστεύετε εν τω ευαγγελίω" (Μάρκ. 1, 14-15).
Την πληροφορία τούτη του εκ των Ο' ή ΟΒ' αποστόλων Μάρκου, επιβεβαιώνοντας την, επαναλαμβάνει και ο εκ των ΙΒ' αποστόλων Ματθαίος, κατά τον οποίον: "Ακούσας δε ο Ιησούς ότι Ιωάννης παρεδόθη, ανεχώρησεν εις την Γαλιλαίαν και καταλιπών την Ναζαρέτ ελθών κατώκησεν εις Καπερναούμ την παραθαλασσίαν εν ορίοις Ζαβουλών και Νεφθαλείμ, ίνα πληρωθή... Από τότε ήρξατο ο Ιησούς κηρύσσειν και λέγειν: μετανοείτε, ήγγικε γαρ η βασιλεία των ουρανών" (Ματθ. 4,12-1 7).
Ευθύς και παράλληλα προς την πραγματοποίηση των Ιωαννείου τύπου αυτών ομιλιών του, ο Ιησούς φρόντισε να συγκεντρώσει και σχηματίσει περί Εαυτόν κύκλους συνεργατών Του, "ους και αποστόλους ωνόμασε" (Λουκ. 6,13). Ο σχηματισμός των ομίλων συνεργατών αρχίζουν από το Μάρκ. 1, 16, Ματθ. 4, 18, Λουκ. 5,1 και Ιωάν. 1,35, έχουν δε ήδη ολοκληρωθεί στο Μάρκ. 3,13, Ματθ. 10,1, Λουκ. 6,12 και Ιωάν. 2,1, του δε ευρυτέρου κύκλου των Ο' ή ΟΒ' στο Λουκ. 10,1[1].
Όλους τους συνεργάτες Του τούτους και τους διαδόχους αυτών ο Ιησούς θεωρεί στο πρώτο τμήμα της επί του όρους ομιλίας του "Μακαρίους".
Α'. Το Προοίμιο Της Επί Του Όρους Ομιλίας Του Κυρίου
Η αποτελουμένη από 18 επί μέρους τμήματα επί του όρους Ομιλία του Κυρίου, ήτοι από τα: α') Μακαρισμοί (Ματθ. 5,3-12), β') Οι μαθητές ως άλας και φως (5,13-16), γ') Συμπλήρωση του Μωσαϊκού Νόμου ( 5, 17-48 ), δ') Ελεημοσύνη (6,1-4), ε') Προσευχή ( 6,5-8 ), στ') Κυριακή προσευχή (6,9-13), ζ') Συγχώρηση (6, 14-15), η') Νηστεία ( 6,16-18 ), θ' ) Επίγειοι και ουράνιοι θησαυροί (6,19-21), ι') Ο οφθαλμός ως λύχνος του σώματος (6,22-23), ια') Οι δύο κύριοι (6,24), ιβ') Η πρόνοια του Θεού (6,25-34), ιγ') Κατάκριση (7,1-6), ιδ') Τα αποτελέσματα της προσευχής (7,7-11),ιε') Ο χρυσούς κανών της Καινής Διαθήκης (77,12), ιστ') Οι δια στενής πύλης εισερχόμενοι (7,13-14), ιζ') Ψευδοπροφήτες (7,15-20), ιη') Η τήρηση των εντολών του Θεού (7,21-29).
Εκ των στίχων τούτων μόνον οι δύο πρώτοι στίχοι του 5ου κεφ. του Ματθαίου (5,1-2) τίθενται ως προοίμιο αυτής.
1. Οι δύο πρώτοι στίχοι του Προοιμίου (5,1-2)
Στους δύο αυτούς πρώτους στίχους του 5ου κεφ. του Ματθαίου, οι οποίοι έχουν ως εξής:
"Ιδών δε τους όχλους ανέβη εις το όρος,
και καθίσαντος Αυτού προσήλθον αυτώ οι μαθηταί Αυτού,
και ανοίξας το στόμα Αυτού εδίδασκεν αυτούς λέγων",
οφείλει την ονομασία της η μακροσκελεστάτη και πολλά θέματα περιλαμβάνουσα επί του όρους αυτή Ομιλία, το πρώτο τμήμα της οποίας, όπως τονίσθηκε, αποτελούν οι Μακαρισμοί.
Δεν αποκλείεται, όμως, ο Ιησούς να έχει εκφωνήσει την ομιλία αυτή στο σύνολό της, ενώ τμήματα αυτής να έχει επαναλάβει, περιστασιακά, σε άλλες ομιλίες Του, οπότε δικαιολογείται και η αποσπασματική παράθεσή της από το Λουκά. Η θέση αυτή δικαιολογεί ακόμα και τις ομοιότητες και τις διαφορές μεταξύ των δύο ιερών συνοπτικών Ευαγγελιστών, αλλά και τα απαντώντα αποφθέγματα στο Ευαγγέλιο του Μάρκου, που προέρχονται από την ομιλία αυτή.
Η επί του όρους Ομιλία δε φαίνεται να εκφωνήθηκε κατά την αρχή της δημοσίας δράσεως του Κυρίου, όπως τονίσθηκε και στον πρόλογο, αλλά σε μεταγενέστερο χρόνο, οπότε η φήμη Αυτού είχε ξεπεράσει τα στενά όρια της μόνιμης κατοικίας ή της περιοχής διαβιώσεώς Του και δράσεως. Τούτο δικαιολογεί το πλήθος, αλλά και τη θέση της ομιλίας στο κατά Λουκάν Ευαγγέλιο. Δεν μπορούσε ο Ιησούς να αναπτύξει δια της ομιλίας αυτής τις βασικές αρχές της διδασκαλίας Του και να προβεί στη συμπλήρωση του Μωσαϊκού Νόμου χωρίς καν να έχει ολοκληρώσει τον προβλεπόμενο αριθμό του κύκλου των μαθητών Του, τουλάχιστον, των Δώδεκα. Από την θέση της ομιλίας στο Ματθαίο, καταφαίνεται, ότι ο Ματθαίος δεν ενδιαφερόταν και τόσο για την κατά χρονολογική τάξη έκθεση των ιστορικών γεγονότων.
Επίσης, είναι άγνωστο, αν η ομιλία αυτή εκφωνήθηκε, ως έχει, την ίδια μέρα στο όρος αυτό ή αν εκφωνήθηκε τμηματικώς κατά περίπτωση και ο ιερός Ματθαίος την παραθέτει σε συνέχεια, πράγμα που δεν κάνει ο Λουκάς, αλλά μέρος της - με ομοιότητες, μάλιστα, και με διαφορές - παραθέτει στο 6,20 - 49, ενώ άλλο μέρος της, ήτοι την Κυριακή Προσευχή, παραθέτει στο 11,1-13.Η αποσπασματικότητα της ομιλίας στο Λουκά οδηγεί στο συμπέρασμα, ότι, πιθανότατα, ο ιερός Ματθαίος συγκεφαλαίωνε λόγους, παραβολές και θαύματα του Ιησού κατά περιεχόμενο.
Ο πρώτος δηλ. των Συνοπτικών, ο Μάρκος, δεν την αναφέρει, αλλά παραθέτει αποφθέγματα από αυτήν σε διάφορα μέρη του ιερού του Ευαγγελίου, όπως 4,24. 9, 43 - 48. 50. 11, 11 - 12. 24 - 26.
Εκ των τριών, λοιπόν, Συνοπτικών μόνον ο ιερός Ματθαίος απέδωσε κατά τρόπο απόλυτα πιστό και σαφή την επί του όρους Ομιλία, ενώ ο ιερός Λουκάς, πιθανότατα, παραθέτει επανεκφωνηθέντα τμήματα της Ομιλίας από τον ίδιο τον Ιησού, αλλά σε άλλο χρόνο, τόπο και σε άλλες περιστάσεις, πιθανότατα δε, όχι ενώπιον των μαθητών Του μόνον, οπωσδήποτε, όμως, ενώπιον άλλου ακροατηρίου.
Πάντως, η συστηματική έκθεση του Ματθαίου, η κλασσική και υποδειγματική μορφή και το έντεχνο της Ομιλίας αυτής χαρακτηρίζουν το Ματθαίο και αναδεικνύουν την Ομιλία σε καλλιτέχνημα και αριστούργημα, ενώ προβάλλουν αυτήν, ταυτόχρονα, σε απαρχή και πρότυπο του νέου χριστιανικού βίου, της νέας καταστάσεως πραγμάτων, η οποία διανοίγει τις πύλες των ουρανών, ώστε, οι συμμορφούμενοι προς τις νέες επιταγές και διαβιούντες κατά το πνεύμα αυτών, να εισέρχονται εις την βασιλεία των ουρανών.
2. Ο 1ος στίχος του Προοιμίου
Ειδικότερα επί του α' ημιστιχίου του 1ου στίχου του Προοιμίου:
"Ιδών δε τους όχλους ανέβη εις το όρος", ήτοι:
όταν ο Ιησούς είδε τους όχλους, ανέβηκε στο κοντινότερο βουνό,
παρατηρούμε, ότι ακολούθησαν τον Ιησού πολλοί όχλοι από τη Γαλιλαία, από τη Δεκάπολη, από τα Ιεροσόλυμα, από την Ιουδαία και από την περιοχή πέραν του Ιορδάνου. Άρα, λοιπόν, το ακροατήριο του Ιησού ήταν πυκνό και ποικίλο, όπερ σημαίνει, ότι η ομιλία του Ιησού έπρεπε να ήταν ανάλογη, ανταποκρινομένη δηλαδή στο πολύ πλήθος και στη σύνθεσή του.
Ως καταλληλότερο σημείο επέλεξε το πλησιέστερο βουνό, διότι, προφανώς, η ακτή της λίμνης δεν επαρκούσε για ένα τέτοιο πλήθος. Έτσι, το όρος αυτό αποτέλεσε το βήμα, από το οποίο μίλησε ο Ιησούς. Ποιο ήταν το όρος τούτο ούτε υποδηλώνεται από το Ματθαίο ούτε έχει εξακριβωθεί απόλυτα μέχρι σήμερα. Ερμηνευτές της Κ.Δ., ιστορικοί και γεωγράφοι, συγκλίνουν προς το μικρό όρος, που βρίσκεται στη Γαλιλαία, πλησίον της λίμνης Γεννησαρέτ (πρβλ. και Ματθ. 14,23. 15,29), αν και της λίμνης υπέρκειντο και άλλα υψώματα. Στο όρος τούτο, πιθανότατα, πραγματοποίησε και άλλες αναβάσεις ο Ιησούς, για να εκφωνήσει λόγους Του (πρβλ. 3,13. 6,46. Λουκά 6, 12. Ιων. 6,3.15).
Μετά την ανάβαση του Ιησού στο όρος συμπληρούται ο 1ος στίχος δια των: "Και καθίσαντος Αυτού προσήλθον αυτώ οι μαθηταί Αυτού", ήτοι, αφού κάθισε, ήλθαν κοντά Του οι μαθητές Του.
Οσάκις ο Ιησούς μιλούσε, συγκεντρωνόταν πλήθος κόσμου και τον άκουε με μεγάλη προσοχή (πρβλ Ματθ. 13,2.24,3.26,55. Λουκά 4,20). Φυσικά, εδώ, όταν ο Ματθ. λέγει, ότι "προσήλθον αυτώ οι μαθηταί Αυτού", δεν εννοεί τους τέσσερις μαθητές, περί των οποίων μίλησε παρα-πάνω (4,18-22), αλλά το σύνολο των μαθητών Του (Δώδεκα και Εβδομήκοντα, προφανώς), αν κ
αι ο όρος "μαθητής" εδώ δεν έχει τη στενή έννοια, αλλά την ευρύτατη, ήτοι του οπαδού, του ακολούθου του Χριστού, του πιστού ακροατού των λόγων Του ( πρβλ Λουκά Φίλη, Το πρόβλημα των Ο' Αποστόλων του Κυρίου. Β' Έκδοση. Αθήνα 1977,50 εξ).
3. Ο 2ος στίχος του Προοιμίου
Μεταπηδώντας στο 20 στίχο του Προοιμίου της μακράς Ομιλίας του Ιησού:
"Και ανοίξας το στόμα Αυτού εδίδασκεν αυτούς λέγων", ήτοι:
"αφού άνοιξε το στόμα του, τους δίδασκε λέγοντας",
παρατηρούμε, ότι ο συμπλεκτικός σύνδεσμος "και" συνδέει ομοιοτρόπως το στίχο 2 με τις προηγηθείσες προτάσεις του 1ου στίχου, ήτοι "ιδών.....ανέβη", "και καθίσαντος... προσήλθον", "και ανοίξας το στόμα....εδίδασκεν".
Η έκφραση "ανοίξας το στόμα" επικράτησε να λέγεται από το γεγονός, ότι με κλειστό στόμα δεν μπορεί κανείς να μιλήσει. Το κλειστό στόμα είναι ένδειξη του μη δυναμένου να μιλήσει ή του μη θέλοντος να μιλήσει ή αυτού που δεν του επιτρέπουν να μιλήσει, αυτού δηλαδή που κρατούν βιαίως το στόμα του κλειστό. Έτσι, η έκφραση αυτή λεγόταν από την αρχαιότητα, απαντά δε στους θύραθεν συγγραφείς και στην Π.Δ. (πρβλ. Ιώβ 3,1. ψαλμ. 77, 2. Δαν. 1,16 κλπ), καθώς και στην καταβασία "ανοίξω το στόμα μου και πληρωθήσεται πνεύματος" κ.ά. Αλλά και σ' όποιον από σκοπιμότητα δε μιλάει, του λέμε: "Μίλα ντε, γιατί δε μιλάς" ή σ' άλλους κλείνουν το στόμα τους να μην αποκαλύψουν μυστικά, και άλλους, τέλος, τους πληρώνουν, για να τους κλείσουν το στόμα, ή τους απειλούν ακόμα, για να κρατήσουν το στόμα τους κλειστό.
Έργο του Ιησού ήταν η διδασκαλία και τα έργα, ήτοι τα θαύματα, τα "σημεία και τέρατα". Ο Ιησούς με το λόγο Του θεράπευε τις ψυχές των ανθρώπων και με τα θαύματά Του τα σώματά τους, ενώ πολλάκις "μετέβη από της θεραπείας των σωμάτων επί την ιατρείαν των ψυχών"(Ζιγαβηνός).
Ιδιαίτερα, η διδασκαλία αυτή εδώ του Ιησού στο όρος έχει και συμβολικό χαρακτήρα, αφού κατ' αυτή συμπληρώθηκε και ο Μωσαϊκός Νόμος. Όπως δε ο Μωσαϊκός Νόμος εδόθη στο Μωϋσή στο όρος Σινά, έτσι και η συμπλήρωσή του γίνεται από το Μεσσία - Ιησού σε όρος. Ο Μεσσίας - Ιησούς είχε προκαταγγελθεί από τους προφήτες, αλλά και από το Μωυσή. Όπως δηλαδή το όρος Σινά κατέστη, τότε, τόπος εξαγγελίας του Νόμου του Θεού, έτσι και τώρα το όρος, στο οποίο εκφωνήθηκε η Ομιλία αυτή του Ιησού, κατέστη ο τόπος της εξαγγελίας του νέου νόμου, του συμπληρώσαντος το Μωσαϊκό. Ο πρώτος νόμος είναι ο της Π.Δ., ενώ ο νέος ο της Κ.Δ.
Η Ομιλία αυτή αρχίζει, πάντως, με τους Μακαρισμούς, στην ερμηνεία των οποίων εισερχόμαστε.
Β'. Οι Μακαρισμοί (5,3-12)
1.- Ο αριθμός των Μακαρισμών και
το εννοιολογικό περιεχόμενο της λέξεως "μακάριος"
Ας δούμε πρώτα, πόσοι είναι οι μακαρισμοί, διότι κυμαίνονται από επτά έως δέκα. Κατ' αρχάς διατυπώνονται επτά μακαρισμοί, οι οποίοι διαγράφουν τα πλαίσια για την απόκτηση ακέραιου και ιδανικού χαρακτήρα του οπαδού της νέας θρησκείας (5,39), και δύο, οι οποίοι αναφέρονται στους διωγμένους "ένεκεν δικαιοσύνης" και ονειδισμένους "ένεκεν" του Ιησού, αν και τους δύο τούτους, τους τελευταίους δηλαδή, τους συμπτύσσουν πολλοί ερμηνευτές σε ένα μακαρισμό, θεωρούντες ότι ο δεύτερος επεξηγεί τον πρώτο (5,10-11).Έτσι, αριθμούνται, κατ' αυτόν τον τρόπο, σε οκτώ οι μακαρισμοί στους στ. 3-11. Ο 12ος στ. "χαίρετε και αγαλλιάσθε..." θεωρείται ως ο 10 ος μακαρισμός, αλλά, όπως θα δούμε, δεν πρόκειται για μακαρισμό, καθόσον δεν αναφέρεται ούτε καν η λέξη "μακάριοι". Έτσι, οι μακαρισμοί στο Ματθαίο δεν είναι ούτε δέκα ούτε εννέα, αλλά οκτώ.
Από τους μακαρισμούς αυτούς, οι τέσσερις πρώτοι διαγράφουν τα όρια των δυναμένων να εισέλθουν στη βασιλεία των ουρανών και οι τέσσερις ή πέντε ή έξι τελευταίοι καθορίζουν τη δυνατότητα παραμονής σ' αυτήν.
Στον ιερό Ευαγγελιστή Λουκά έχουμε μια φαινομενική διαφοροποίηση (Λουκά 6,21-26). Στο Λουκά έχουμε τέσσερις μακαρισμούς και τέσσερις ταλανισμούς, ήτοι τέσσερα "ουαί". Έτσι, το σύνολο και στο Λουκά είναι 8. Είπα παρα - πάνω, ότι η διαφορά μεταξύ των δύο ιερών Συγγραφέων είναι φαινομενική, διότι μπορεί να αρθεί η διαφορά, αν ληφθεί υπόψη η συστηματική διατύπωση των μακαρισμών από μέρους του ιερού Ματθαίου.
Τα στοιχεία, εξ αιτίας των οποίων αναφωνήθηκαν οι μακαρισμοί, συνιστούν τον τέλειο και ιδανικό χαρακτήρα ανθρώπου.
Ερχόμεθα στο εννοιολογικό περιεχόμενο της λέξεως "μακάριος". Η λέξη "μακάριος" (ευτυχής, τυχερός, καλότυχος, ευλογημένος, ευδαίμων) είναι ένας άλλος τύπος του όρου "μάκαρ, -αρος" (αρσ. και θηλ. γένους), αν και το θηλ. κάνει και "μάκαιρα". Μάκαρες ήταν οι θεοί, γι' αυτό οι όροι "μάκαρ" - "μακάριος" κυριολεκτούνται επί των θεών, καθόσον άνθρωποι δεν μπορούσαν να είναι "μάκαρες" εν απολύτω έννοια. Κατ' ουσίαν, μακάριοι εθεωρούντο οι πλούσιοι.
Αρχικά, ο όρος "μάκαρ" ήταν ουσιαστικό, ουδετέρου γένους, ήτοι "το μάκαρ" (=η ευτυχία), απ' όπου προήλθε και το επίθετο "ο μάκαρ, η μάκαιρα, το μάκαρ" (Ομήρ. Ιλ. Α 339, Υμν. Απόλλ. 14). Ο τύπος της γεν. είναι "μάκαρος", ο δε τύπος του υπερθετικού βαθμού είναι "μακάρτατος". Ετυμολογικά, ο όρος "μάκαρ", πιθανότατα, σχετίζεται προς το επίθετο "μακρός" [(= πλούσιος), πρβλ. Ομήρ. Ιλ., 68: " ανδρός μάκαρος κατ' άρουραν"].
Αν ο όρος "μάκαρ", ως επίθετο, σήμαινε, αρχικά, "μέγας, υψηλός ή δυνατός, ισχυρός", οπότε το ουσιαστικό "μάκαρ" θα σήμαινε" μεγαλείον, μέγεθος, δύναμη"[2], γι' αυτό και, κατά τους Αττικούς, "μακάριοι" ήταν οι ανήκοντες στις ανώτερες κοινωνικές τάξεις.
2. Παράγωγες και σύνθετες λέξεις από τη ρίζα των όρων
"Μάκαρ"-"Μακάριος"
Κατ' αρχάς, από τον πρώτο όρο "μάκαρ" σχηματίζεται ο δεύτερος, "μακάριος".
Τη θέση του δευτέρου "μακάριος" λαμβάνει, συνήθως, και ο όρος "μακαρεύς". Κατά την Ελληνική Μυθολογία δε, ο Μάκαρ ή Μακαρεύς ήταν ο υιός του Αιόλου, βασιλεύς της Λέσβου (Ομήρ. Ιλ. Ω 544, 'Υμν. Απόλλ. 37), γι' αυτό και η νήσος ονομάσθηκε από το όνομά του Μακαρία ή "Μάκαρος έδος" (= έδρα, θρόνος, θέση, κάθισμα, βλ. στην ίδια παραπομπή). Θυγατέρες του ήταν η Μήθυμνα και η Μυτιλήνη, οι οποίες χάρισαν και τα ονόματά τους, καθιστάμενες ομώνυμες με τις πόλεις αυτές. Ο αυτός Μάκαρ - Μακαρεύς φέρεται και ως υιός του Κρινάκου, υιού του Διός, που κατοικούσε στην (ή στον) 'Ωλενο της Αχαϊας (Διοδ. Σικελ. V,81). Υπό το αυτό όνομα Μάκαρ ή Μακαρεύς φέρεται και ο υιός του Ηλίου και της Ρόδου, ο οποίος μετά το φόνο του αδελφού του Φαέθοντα πήγε στη Λέσβο, η οποία ονομάσθηκε γι' αυτό και Μακαρία. Υπό το αυτό, ωσαύτως, όνομα φέρεται και ο υιός του Αιόλου, πατέρας της Άμφισσας, ο οποίος, όμως, φαίνεται να συγχέεται προς τον αμέσως ανωτέρω (Παυσαν. Χ 38,4). Υπό το αυτό όνομα φέρεται και έτερος ως υιός του Αιόλου και της Αμφιθέας, ο οποίος, όμως, εξ αιτίας αθεμίτων ερωτικών σχέσεων με την αδελφή του Κανάκη οδηγήθηκε μετ' αυτής στην αυτοκτονία (βλ. το δράμα του Ευριπίδη "Αίολος", στον Eurip. Frag. Aug. Nauck, VOI.ΙΙΙ, Frag. 14-42. Μνεία τούτου κάνει και ο Αριστοφάνης στον "Αιολίσκο", καθώς και ο κωμικός Αντιφάνης, αλλά και ο Οβίδιος (Ηρωϊδες ΧΙ,3). Ιδού, γιατί ονόμασε ο Όμηρος τη νήσο Λέσβο "Μάκαρ έδος" (Ιλ. Ω 545), για να ονομασθεί εν συνεχεία Μακαρία.
Μακάρα ονομαζόταν η θυγατέρα του Ηρακλέους, από την οποία πήρε το όνομα της και η Μινώα της Ηρακλείας στη Σικελία.
Μακαραία ή Μακαρία ή Μάκαρ Οία. Είναι αρχαία πόλη της Β. Αφρικής (Πτολ. Γεωγρ., IV,3,3). Ρωμαϊκή αποικία κατέστη περί τα μέσα του 1ου μ.χ. αιώ.
Μακαράς (και μακαράς). Πρόκειται για τούρκικη λέξη, η οποία δε σχετίζεται με τη "μάκαρ" - "μακάριος", σημαίνει δε τροχαλία, κουβαρίστρα, καρρούλι.
Μακαρέαι ή Μακαρία. Ονόματα διαφόρων νήσων (βλ. παρα-κάτω).
Μακαρεύς (έτερος), ένας των Λαπιθών. Πρόκειται περί του φονεύσαντος τον Κένταυρο Ερίγδουπο και κ
αταστάντα ιδρυτή της πόλεως Μακ(κ)άραι της Θεσσαλίας. 'Ετερος εισέτι μνημονεύεται ως υιός του Ιάσονος και της Μηδείας.
Μακαρεύς, Κώος αρχαίος συγγραφεύς, συγγράψας σύγγραμμα από τρία βιβλία υπό τον τίτλο "Κωακά", το οποίο απωλέσθηκε εκτός από δύο αποσπάσματα, που διέσωσε ο Αθηναίος, αναφερόμενα στην απαγόρευση της λατρείας της Ήρας στους δούλους της Κω.
Μακάρεθ, ονομάζονται δύο ρωσικές επαρχίες στο Βόλγα ποταμό.
μακάρι. Πρόκειται για τύπο της Γραμματικής, ήτοι το ευκτικό επίρρημα "μακάρι", το οποίο αποδίδεται δια του "είθε", "μακάρι να".
Μάκαρι. Πρόκειται για ξένη λέξη, Νέγρικη (Μakarί), υποδηλώνουσα τη φυλή Νέγρων στο Σουδάν.
Μακαρία (βλ. παρα-πάνω Μακαρέαι). Πρόκειται για ονομασία διαφόρων νήσων (Λέσβου, Ρόδου, Κύπρου κ. ά.). Και πόλη της Κύπρου φέρει το όνομα Μακαρία (Πτολ. Γεωγρ. IV, 13,4, Σακελλαρίου, Κυπριακά, Τόμ. Α', σελ. 138).
Μακαρία, πεδιάδα στη Μεσσηνία (Στράβ. VIII, 361).
Μακαρία και Μακαρέαι, πόλη της Αρκαδίας, λαβούσα το όνομα από το Μακαρέα, τον υιό του Λυκάονος (Παυσανίου VIII, 3,3, 36,9). Οι κάτοικοί της μετανάστευσαν στην Αρκαδία περί το 371 π.Χ.
Μακαρία, Νήσος στον Αραβικό Κόλπο της Ερυθράς θαλάσσης (Πτολ. Γεωγρ. IV, 7,11).
Μακαρία Πηγή. Βρίσκεται στο Μαραθώνα και οφείλει το όνομα της στη Μακαρία, τη θυγατέρα του Ηρακλέους και της Δυϊανείρας. Το όνομα της Μακαρίας συνανεμίχθη με το χρησμό, τον αναφερόμενο στον Ευρυσθέα και τους Ηρακλείδες της Αττικής. Κατά το χρησμό τούτο ο Ιόλαος αποκεφάλισε τον Ευρυσθέα (Στράβ. VIII, 377, Παυσ. Ι, 32,6). Στο χρησμό συναναμιγνύεται, συμβολικά, και η εν Μαραθώνι, μάχη (490 π.Χ.).Σ' αυτές, ακριβώς, τις Ηρακλείδες αναφέρεται και ο Ευριπίδης.
Μακαρία ή δημ. "μακαριά". Η λέξη προέκυψε από τις εκφράσεις "μακαρία η οδός" και "υπέρ μακαρίας μνήμης", που εκφωνούνται κατά τα μνημόσυνα, τις κηδείες ή κατά την ανακομιδή των λειψάνων, οπότε και διανέμονται άρτος και άλλα, ήτοι τα γνωστά ψυχόπιττες, περίδειπνα, παρέχεται ελεημοσύνη και επιδεικνύεται φιλανθρωπία, για να συγχωρεθούν οι αμαρτίες των προσφιλών τους νεκρών.
Μακαριές, ονομάζονται οι τρεις μεταξύ Νάξου και Δενούσης Νήσοι, ήτοι η Ν. Άγιος Νικόλαος, η Ν. Πράσινη και η Ν. Στρογγυλό.
μακαρίζω. Το ετυμολογούμενο από τη ρίζα των όρων "μάκαρ" - "μακάριος" ρήμα, σημαίνει θεωρώ κάποιον ευτυχή, μακάριο, τον ευδαιμονίζω. Πρβλ. την του Σόλωνος απάντηση προς το βασιλέα Κροίσο: "μηδένα προ του τέλους μακάριζε" (Ηροδότου 1,32). Με την ίδια έννοια απαντά το ρήμα και στον Όμηρο (Οδύσ., Ο 538, Ρ 165, Τ 311).
μακάριος, -ία, -ιον είναι ο ευτυχής, ο ευδαίμων. Στην Καινή Διαθήκη αποδίδεται στο Θεό: "Κατά το ευαγγέλιον του μακαρίου Θεού, ο επιστεύθην εγώ" (Α' Τιμ. 1,11), αλλά και στους ανθρώπους, ως οι περί ων ο λόγος μακαρισμοί. Ως προς τους ανθρώπους -ως επίθετο- χρησιμοποιείται και στους τρεις βαθμούς, ιδιαίτερα δε, στον υπερθετικό βαθμό αποτελεί τίτλο των ανωτάτων Κληρικων [Πατριαρχών (πλην του Κων/πόλεως, ο οποίος προσφωνείται Παναγιώτατος), Αρχιεπισκόπων, Μητροπολιτών), ενώ στους δύο άλλους βαθμούς, συγκριτικό (μακαριώτερος) και θετικό (μακαρίως) χρησιμοποιείται αναλόγως και αδιακρίτως. Το όνομα Μακάριος, ως κύριο, είναι όνομα κατ' εξοχήν αγίων, οσίων, ασκητών και, γενικότερα, κληρικών. Εξ αυτών μνημονεύονται εδώ μόνον ο Μακάριος ο Αιγύπτιος ο και Μέγας κληθείς (300-390μ.Χ.)[3], Μακάριος ο Αλεξανδρεύς (300-400μ.Χ.) ο και Μακάριος ο Πολιτικός ("αστός") κληθείς, στον οποίον αποδίδεται ο αμφιβόλου γνησιότητος λόγος "Περί εξόδου ψυχής δικαίων και αμαρτωλών και πως χωρίζονται εκ του σώματος και πως εισίν", καθώς και η "Διάταξις περί μοναχών"[4], αλλά και άλλοι πολλοί, μεταξύ των οποίων και δύο φερόμενοι ως Αρχιεπίσκοποι Αθηνών, εξ ων ο Α' του ΙΔ' μ.Χ. αιώ. και ο Β' του ΙΖ' μ.Χ. αιώ., προφανώς πρόκειται περί Μακαρίου του Πελεκάνου. Ελάχιστοι υπό το όνομα τούτο υπήρχαν οι διαπρέψαντες εις άλλους τομείς. Αρκούμαι να μνημονεύσω, από μεν την αρχαία εποχή, τον αποσταλέντα το 426 π.Χ. από τους Σπαρτιάτες στη Ναύπακτο Μακάριο στρατηγό για βοήθεια των Αιτωλών, από δε τη νεώτερη εποχή, το διαπρεπή λόγιο του ΙΗ' μ.Χ. αιώ. Μακάριο Καλογερά τον Πάτμιο.
μακαριότης, σημαίνει ευτυχία, ευδαιμονία, κατά δε το Γρηγόριο Νύσσης, η "μακαριότης" υποδηλώνει "το αρρητόν τε και ακατανόητον αγαθόν, το ανέκφραστον κάλλος, η αυτοχάρις και σοφία και δύναμις".
Μάκαρις - Μακαρόννησος, αρχαιοτάτη ονομασία της Κρήτης.
μακαρίς, ίδος (θηλ.), αντί μακαρία.
μακαρισμός, ευδαιμονισμός, καλοτύχισμα, ευδαιμόνισμα. Το εννοιολογικό του περιεχόμενο ταυτίζεται προς το της σύνθετης λέξεως "μακαριωνυμία".
Μακαρισμών Όρος, λόφος μεταξύ Θαβώρ και Σάφετ στη Γαλιλαία, ο καλούμενος Κορούν Χοττεϊν, ήτοι τα κέρατα του Χοττεϊν. Ονομάσθηκε έτσι εκ του οτι βρίσκεται στους πρόποδες του το χωριό Χοττεϊν.
μακαριστός, ή, όν (επίρρ. μακαριστώς), μακάριος, άξιος μακαρισμού, αξιοζήλευτος, κατά δε το Γρηγόριο Νύσσης, "μακαριστόν" "αληθώς αυτό το θείον εστί", γι' αυτό και προσφωνούνται δια του επιθ. τούτου ευυπόληπτα στην κοινωνία άτομα, όταν ζούσαν φυσικά, όπως κληρικοί, υψηλόβαθμοι, οι γονείς και διακριθείσες εν ζωή άλλες προσωπικότητες.
μακαρίτης (τύπος αρσ.), μακαρίτις [(-ιδος) τύπος θηλ.], μακαρίτισσα (τύπος θηλ. της Δημ.), ο ανήκων ήδη στη "Θριαμβεύουσα Εκκλησία", ο κατοικών στις "Ουράνιες Μονές", ο έχων ήδη πεθάνει.
μακαρίτικος. Λέγεται μόνον επί πραγμάτων και, μάλιστα, ειρωνικά, προκειμένου να δηλωθεί, ότι κάτι δεν υπάρχει πλέον, ότι κάτι έχει καταστραφεί, ότι κάτι είναι εφθαρμένο.
Μακαρίων Νήσοι (Macquarie) ή Νήσοι των Μακάρων, ήτοι Νήσοι, όπου ζούσαν βίο μακάριο οι ήρωες και οι ημίθεοι χωρίς να επιδεικνύουν κανένα ενδιαφέρον, χωρίς να υποβάλλονται σε κανένα κόπο, νήσοι, "ένθα ουκ έστι πόνος, ου λύπη, ου στεναγμός, αλλά ζωή ατελεύτητος". Οι Νήσοι αυτοί βρίσκονται στον ωκεανό προς δυσμάς, ακριβέστερα δε Ν(οτίως) της Ζηλανδίας και ΝΑ της Αυστραλίας. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό τους είναι το Ηφαιστειογενές του εδάφους τους. Την ονομασία αυτή φέρει και μία Όαση της Λιβύης.
μακαριωνυμία, ο χαρακτηρισμός κάποιου ως μακαρίου, η ταύτιση του ονόματός του (Μακάριος) προς το χαρακτηρισμό του ως ευδαίμονος, ευτυχούς (μακάριος), δηλ. Το μεγάλο Μ ή το μικρό μ δεν αλλάζουν το εννοιολογικό τους περιεχόμενο.
μακαρτός, ή -όν, εκφράζει ό,τι και το επίθ. "μακαριστός".
Συγκρίνοντας, λοιπόν, τις παράγωγες λέξεις, τις σύνθετες λέξεις και τις φράσεις, που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα από τη ρίζα των όρων "Μάκαρ" - "Μακάριος", πείθεται, ότι όλες εγκρύπτουν εντός των και εκφράζουν καθοιονδήποτε τρόπο την ευφορία και γονιμότητα. Εξ όλων, όμως, αυτών πρέπει να ελκύσει την προσοχή μας το ουσιαστικό "μακαρίτης" ή "μακαρίτις" ή "μακαρίτισσα" το θηλυκό. Το ουσιαστικό τούτο αναφέρεται στους νεκρούς, διότι "μάκαρες" δεν εθεωρούντο μόνο οι θεοί, αλλά και οι νεκροί, οι οποίοι δεν ενδιαφέρονταν για τίποτα ούτε και αισθάνονταν τίποτα (πόνο, πείνα, δίψα, κ.λ.π). Κατά τον Ησύχιο, "μακαρίτης" θεωρείται "ο τεθνεώς' ο μακάριος' ο νεκρός". Υπήρχε και ειδικός τόπος για τους νεκρούς, ήταν οι "Μακάρων νήσοι", οι κατά τη μυθολογία κείμενες στα πέρατα του ωκεανού προς Δυσμάς.
Λουκάς Χαρ. Φίλης
Πανεπιστημιακός Διδάσκαλος
Πρόλογος
Η "Επί του όρους Ομιλία" του Κυρίου "Ματθ. Κεφ. 5,6 και 7), πιθανότατα, ήταν η πρώτη επίσημη και πανηγυρική ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ, την οποία εξεφώνησε ενώπιον ενθουσιώδους και παραληρούντος πλήθους. Προ της Ομιλίας ταύτης και μετά "το παραδοθήναι Ιωάννην" (Μαρκ. 1,14), ο Ιησούς πραγματοποίησε πολλές προκαταρκτικές ομιλίες, κατά το πρότυπο των ομιλιών του Ιωάννου του Προδρόμου. Ειδικότερα και ακριβέστερα, ο Ιησούς ήλθε "εις την Γαλιλαίαν κηρύσσων το ευαγγέλιον της βασιλείας του Θεού και λέγων ότι πεπλήρωται ο καιρός και ήγγικεν η βασιλεία του Θεού: μετανοείτε και πιστεύετε εν τω ευαγγελίω" (Μάρκ. 1, 14-15).
Την πληροφορία τούτη του εκ των Ο' ή ΟΒ' αποστόλων Μάρκου, επιβεβαιώνοντας την, επαναλαμβάνει και ο εκ των ΙΒ' αποστόλων Ματθαίος, κατά τον οποίον: "Ακούσας δε ο Ιησούς ότι Ιωάννης παρεδόθη, ανεχώρησεν εις την Γαλιλαίαν και καταλιπών την Ναζαρέτ ελθών κατώκησεν εις Καπερναούμ την παραθαλασσίαν εν ορίοις Ζαβουλών και Νεφθαλείμ, ίνα πληρωθή... Από τότε ήρξατο ο Ιησούς κηρύσσειν και λέγειν: μετανοείτε, ήγγικε γαρ η βασιλεία των ουρανών" (Ματθ. 4,12-1 7).
Ευθύς και παράλληλα προς την πραγματοποίηση των Ιωαννείου τύπου αυτών ομιλιών του, ο Ιησούς φρόντισε να συγκεντρώσει και σχηματίσει περί Εαυτόν κύκλους συνεργατών Του, "ους και αποστόλους ωνόμασε" (Λουκ. 6,13). Ο σχηματισμός των ομίλων συνεργατών αρχίζουν από το Μάρκ. 1, 16, Ματθ. 4, 18, Λουκ. 5,1 και Ιωάν. 1,35, έχουν δε ήδη ολοκληρωθεί στο Μάρκ. 3,13, Ματθ. 10,1, Λουκ. 6,12 και Ιωάν. 2,1, του δε ευρυτέρου κύκλου των Ο' ή ΟΒ' στο Λουκ. 10,1[1].
Όλους τους συνεργάτες Του τούτους και τους διαδόχους αυτών ο Ιησούς θεωρεί στο πρώτο τμήμα της επί του όρους ομιλίας του "Μακαρίους".
Α'. Το Προοίμιο Της Επί Του Όρους Ομιλίας Του Κυρίου
Η αποτελουμένη από 18 επί μέρους τμήματα επί του όρους Ομιλία του Κυρίου, ήτοι από τα: α') Μακαρισμοί (Ματθ. 5,3-12), β') Οι μαθητές ως άλας και φως (5,13-16), γ') Συμπλήρωση του Μωσαϊκού Νόμου ( 5, 17-48 ), δ') Ελεημοσύνη (6,1-4), ε') Προσευχή ( 6,5-8 ), στ') Κυριακή προσευχή (6,9-13), ζ') Συγχώρηση (6, 14-15), η') Νηστεία ( 6,16-18 ), θ' ) Επίγειοι και ουράνιοι θησαυροί (6,19-21), ι') Ο οφθαλμός ως λύχνος του σώματος (6,22-23), ια') Οι δύο κύριοι (6,24), ιβ') Η πρόνοια του Θεού (6,25-34), ιγ') Κατάκριση (7,1-6), ιδ') Τα αποτελέσματα της προσευχής (7,7-11),ιε') Ο χρυσούς κανών της Καινής Διαθήκης (77,12), ιστ') Οι δια στενής πύλης εισερχόμενοι (7,13-14), ιζ') Ψευδοπροφήτες (7,15-20), ιη') Η τήρηση των εντολών του Θεού (7,21-29).
Εκ των στίχων τούτων μόνον οι δύο πρώτοι στίχοι του 5ου κεφ. του Ματθαίου (5,1-2) τίθενται ως προοίμιο αυτής.
1. Οι δύο πρώτοι στίχοι του Προοιμίου (5,1-2)
Στους δύο αυτούς πρώτους στίχους του 5ου κεφ. του Ματθαίου, οι οποίοι έχουν ως εξής:
"Ιδών δε τους όχλους ανέβη εις το όρος,
και καθίσαντος Αυτού προσήλθον αυτώ οι μαθηταί Αυτού,
και ανοίξας το στόμα Αυτού εδίδασκεν αυτούς λέγων",
οφείλει την ονομασία της η μακροσκελεστάτη και πολλά θέματα περιλαμβάνουσα επί του όρους αυτή Ομιλία, το πρώτο τμήμα της οποίας, όπως τονίσθηκε, αποτελούν οι Μακαρισμοί.
Δεν αποκλείεται, όμως, ο Ιησούς να έχει εκφωνήσει την ομιλία αυτή στο σύνολό της, ενώ τμήματα αυτής να έχει επαναλάβει, περιστασιακά, σε άλλες ομιλίες Του, οπότε δικαιολογείται και η αποσπασματική παράθεσή της από το Λουκά. Η θέση αυτή δικαιολογεί ακόμα και τις ομοιότητες και τις διαφορές μεταξύ των δύο ιερών συνοπτικών Ευαγγελιστών, αλλά και τα απαντώντα αποφθέγματα στο Ευαγγέλιο του Μάρκου, που προέρχονται από την ομιλία αυτή.
Η επί του όρους Ομιλία δε φαίνεται να εκφωνήθηκε κατά την αρχή της δημοσίας δράσεως του Κυρίου, όπως τονίσθηκε και στον πρόλογο, αλλά σε μεταγενέστερο χρόνο, οπότε η φήμη Αυτού είχε ξεπεράσει τα στενά όρια της μόνιμης κατοικίας ή της περιοχής διαβιώσεώς Του και δράσεως. Τούτο δικαιολογεί το πλήθος, αλλά και τη θέση της ομιλίας στο κατά Λουκάν Ευαγγέλιο. Δεν μπορούσε ο Ιησούς να αναπτύξει δια της ομιλίας αυτής τις βασικές αρχές της διδασκαλίας Του και να προβεί στη συμπλήρωση του Μωσαϊκού Νόμου χωρίς καν να έχει ολοκληρώσει τον προβλεπόμενο αριθμό του κύκλου των μαθητών Του, τουλάχιστον, των Δώδεκα. Από την θέση της ομιλίας στο Ματθαίο, καταφαίνεται, ότι ο Ματθαίος δεν ενδιαφερόταν και τόσο για την κατά χρονολογική τάξη έκθεση των ιστορικών γεγονότων.
Επίσης, είναι άγνωστο, αν η ομιλία αυτή εκφωνήθηκε, ως έχει, την ίδια μέρα στο όρος αυτό ή αν εκφωνήθηκε τμηματικώς κατά περίπτωση και ο ιερός Ματθαίος την παραθέτει σε συνέχεια, πράγμα που δεν κάνει ο Λουκάς, αλλά μέρος της - με ομοιότητες, μάλιστα, και με διαφορές - παραθέτει στο 6,20 - 49, ενώ άλλο μέρος της, ήτοι την Κυριακή Προσευχή, παραθέτει στο 11,1-13.Η αποσπασματικότητα της ομιλίας στο Λουκά οδηγεί στο συμπέρασμα, ότι, πιθανότατα, ο ιερός Ματθαίος συγκεφαλαίωνε λόγους, παραβολές και θαύματα του Ιησού κατά περιεχόμενο.
Ο πρώτος δηλ. των Συνοπτικών, ο Μάρκος, δεν την αναφέρει, αλλά παραθέτει αποφθέγματα από αυτήν σε διάφορα μέρη του ιερού του Ευαγγελίου, όπως 4,24. 9, 43 - 48. 50. 11, 11 - 12. 24 - 26.
Εκ των τριών, λοιπόν, Συνοπτικών μόνον ο ιερός Ματθαίος απέδωσε κατά τρόπο απόλυτα πιστό και σαφή την επί του όρους Ομιλία, ενώ ο ιερός Λουκάς, πιθανότατα, παραθέτει επανεκφωνηθέντα τμήματα της Ομιλίας από τον ίδιο τον Ιησού, αλλά σε άλλο χρόνο, τόπο και σε άλλες περιστάσεις, πιθανότατα δε, όχι ενώπιον των μαθητών Του μόνον, οπωσδήποτε, όμως, ενώπιον άλλου ακροατηρίου.
Πάντως, η συστηματική έκθεση του Ματθαίου, η κλασσική και υποδειγματική μορφή και το έντεχνο της Ομιλίας αυτής χαρακτηρίζουν το Ματθαίο και αναδεικνύουν την Ομιλία σε καλλιτέχνημα και αριστούργημα, ενώ προβάλλουν αυτήν, ταυτόχρονα, σε απαρχή και πρότυπο του νέου χριστιανικού βίου, της νέας καταστάσεως πραγμάτων, η οποία διανοίγει τις πύλες των ουρανών, ώστε, οι συμμορφούμενοι προς τις νέες επιταγές και διαβιούντες κατά το πνεύμα αυτών, να εισέρχονται εις την βασιλεία των ουρανών.
2. Ο 1ος στίχος του Προοιμίου
Ειδικότερα επί του α' ημιστιχίου του 1ου στίχου του Προοιμίου:
"Ιδών δε τους όχλους ανέβη εις το όρος", ήτοι:
όταν ο Ιησούς είδε τους όχλους, ανέβηκε στο κοντινότερο βουνό,
παρατηρούμε, ότι ακολούθησαν τον Ιησού πολλοί όχλοι από τη Γαλιλαία, από τη Δεκάπολη, από τα Ιεροσόλυμα, από την Ιουδαία και από την περιοχή πέραν του Ιορδάνου. Άρα, λοιπόν, το ακροατήριο του Ιησού ήταν πυκνό και ποικίλο, όπερ σημαίνει, ότι η ομιλία του Ιησού έπρεπε να ήταν ανάλογη, ανταποκρινομένη δηλαδή στο πολύ πλήθος και στη σύνθεσή του.
Ως καταλληλότερο σημείο επέλεξε το πλησιέστερο βουνό, διότι, προφανώς, η ακτή της λίμνης δεν επαρκούσε για ένα τέτοιο πλήθος. Έτσι, το όρος αυτό αποτέλεσε το βήμα, από το οποίο μίλησε ο Ιησούς. Ποιο ήταν το όρος τούτο ούτε υποδηλώνεται από το Ματθαίο ούτε έχει εξακριβωθεί απόλυτα μέχρι σήμερα. Ερμηνευτές της Κ.Δ., ιστορικοί και γεωγράφοι, συγκλίνουν προς το μικρό όρος, που βρίσκεται στη Γαλιλαία, πλησίον της λίμνης Γεννησαρέτ (πρβλ. και Ματθ. 14,23. 15,29), αν και της λίμνης υπέρκειντο και άλλα υψώματα. Στο όρος τούτο, πιθανότατα, πραγματοποίησε και άλλες αναβάσεις ο Ιησούς, για να εκφωνήσει λόγους Του (πρβλ. 3,13. 6,46. Λουκά 6, 12. Ιων. 6,3.15).
Μετά την ανάβαση του Ιησού στο όρος συμπληρούται ο 1ος στίχος δια των: "Και καθίσαντος Αυτού προσήλθον αυτώ οι μαθηταί Αυτού", ήτοι, αφού κάθισε, ήλθαν κοντά Του οι μαθητές Του.
Οσάκις ο Ιησούς μιλούσε, συγκεντρωνόταν πλήθος κόσμου και τον άκουε με μεγάλη προσοχή (πρβλ Ματθ. 13,2.24,3.26,55. Λουκά 4,20). Φυσικά, εδώ, όταν ο Ματθ. λέγει, ότι "προσήλθον αυτώ οι μαθηταί Αυτού", δεν εννοεί τους τέσσερις μαθητές, περί των οποίων μίλησε παρα-πάνω (4,18-22), αλλά το σύνολο των μαθητών Του (Δώδεκα και Εβδομήκοντα, προφανώς), αν κ
αι ο όρος "μαθητής" εδώ δεν έχει τη στενή έννοια, αλλά την ευρύτατη, ήτοι του οπαδού, του ακολούθου του Χριστού, του πιστού ακροατού των λόγων Του ( πρβλ Λουκά Φίλη, Το πρόβλημα των Ο' Αποστόλων του Κυρίου. Β' Έκδοση. Αθήνα 1977,50 εξ).
3. Ο 2ος στίχος του Προοιμίου
Μεταπηδώντας στο 20 στίχο του Προοιμίου της μακράς Ομιλίας του Ιησού:
"Και ανοίξας το στόμα Αυτού εδίδασκεν αυτούς λέγων", ήτοι:
"αφού άνοιξε το στόμα του, τους δίδασκε λέγοντας",
παρατηρούμε, ότι ο συμπλεκτικός σύνδεσμος "και" συνδέει ομοιοτρόπως το στίχο 2 με τις προηγηθείσες προτάσεις του 1ου στίχου, ήτοι "ιδών.....ανέβη", "και καθίσαντος... προσήλθον", "και ανοίξας το στόμα....εδίδασκεν".
Η έκφραση "ανοίξας το στόμα" επικράτησε να λέγεται από το γεγονός, ότι με κλειστό στόμα δεν μπορεί κανείς να μιλήσει. Το κλειστό στόμα είναι ένδειξη του μη δυναμένου να μιλήσει ή του μη θέλοντος να μιλήσει ή αυτού που δεν του επιτρέπουν να μιλήσει, αυτού δηλαδή που κρατούν βιαίως το στόμα του κλειστό. Έτσι, η έκφραση αυτή λεγόταν από την αρχαιότητα, απαντά δε στους θύραθεν συγγραφείς και στην Π.Δ. (πρβλ. Ιώβ 3,1. ψαλμ. 77, 2. Δαν. 1,16 κλπ), καθώς και στην καταβασία "ανοίξω το στόμα μου και πληρωθήσεται πνεύματος" κ.ά. Αλλά και σ' όποιον από σκοπιμότητα δε μιλάει, του λέμε: "Μίλα ντε, γιατί δε μιλάς" ή σ' άλλους κλείνουν το στόμα τους να μην αποκαλύψουν μυστικά, και άλλους, τέλος, τους πληρώνουν, για να τους κλείσουν το στόμα, ή τους απειλούν ακόμα, για να κρατήσουν το στόμα τους κλειστό.
Έργο του Ιησού ήταν η διδασκαλία και τα έργα, ήτοι τα θαύματα, τα "σημεία και τέρατα". Ο Ιησούς με το λόγο Του θεράπευε τις ψυχές των ανθρώπων και με τα θαύματά Του τα σώματά τους, ενώ πολλάκις "μετέβη από της θεραπείας των σωμάτων επί την ιατρείαν των ψυχών"(Ζιγαβηνός).
Ιδιαίτερα, η διδασκαλία αυτή εδώ του Ιησού στο όρος έχει και συμβολικό χαρακτήρα, αφού κατ' αυτή συμπληρώθηκε και ο Μωσαϊκός Νόμος. Όπως δε ο Μωσαϊκός Νόμος εδόθη στο Μωϋσή στο όρος Σινά, έτσι και η συμπλήρωσή του γίνεται από το Μεσσία - Ιησού σε όρος. Ο Μεσσίας - Ιησούς είχε προκαταγγελθεί από τους προφήτες, αλλά και από το Μωυσή. Όπως δηλαδή το όρος Σινά κατέστη, τότε, τόπος εξαγγελίας του Νόμου του Θεού, έτσι και τώρα το όρος, στο οποίο εκφωνήθηκε η Ομιλία αυτή του Ιησού, κατέστη ο τόπος της εξαγγελίας του νέου νόμου, του συμπληρώσαντος το Μωσαϊκό. Ο πρώτος νόμος είναι ο της Π.Δ., ενώ ο νέος ο της Κ.Δ.
Η Ομιλία αυτή αρχίζει, πάντως, με τους Μακαρισμούς, στην ερμηνεία των οποίων εισερχόμαστε.
Β'. Οι Μακαρισμοί (5,3-12)
1.- Ο αριθμός των Μακαρισμών και
το εννοιολογικό περιεχόμενο της λέξεως "μακάριος"
Ας δούμε πρώτα, πόσοι είναι οι μακαρισμοί, διότι κυμαίνονται από επτά έως δέκα. Κατ' αρχάς διατυπώνονται επτά μακαρισμοί, οι οποίοι διαγράφουν τα πλαίσια για την απόκτηση ακέραιου και ιδανικού χαρακτήρα του οπαδού της νέας θρησκείας (5,39), και δύο, οι οποίοι αναφέρονται στους διωγμένους "ένεκεν δικαιοσύνης" και ονειδισμένους "ένεκεν" του Ιησού, αν και τους δύο τούτους, τους τελευταίους δηλαδή, τους συμπτύσσουν πολλοί ερμηνευτές σε ένα μακαρισμό, θεωρούντες ότι ο δεύτερος επεξηγεί τον πρώτο (5,10-11).Έτσι, αριθμούνται, κατ' αυτόν τον τρόπο, σε οκτώ οι μακαρισμοί στους στ. 3-11. Ο 12ος στ. "χαίρετε και αγαλλιάσθε..." θεωρείται ως ο 10 ος μακαρισμός, αλλά, όπως θα δούμε, δεν πρόκειται για μακαρισμό, καθόσον δεν αναφέρεται ούτε καν η λέξη "μακάριοι". Έτσι, οι μακαρισμοί στο Ματθαίο δεν είναι ούτε δέκα ούτε εννέα, αλλά οκτώ.
Από τους μακαρισμούς αυτούς, οι τέσσερις πρώτοι διαγράφουν τα όρια των δυναμένων να εισέλθουν στη βασιλεία των ουρανών και οι τέσσερις ή πέντε ή έξι τελευταίοι καθορίζουν τη δυνατότητα παραμονής σ' αυτήν.
Στον ιερό Ευαγγελιστή Λουκά έχουμε μια φαινομενική διαφοροποίηση (Λουκά 6,21-26). Στο Λουκά έχουμε τέσσερις μακαρισμούς και τέσσερις ταλανισμούς, ήτοι τέσσερα "ουαί". Έτσι, το σύνολο και στο Λουκά είναι 8. Είπα παρα - πάνω, ότι η διαφορά μεταξύ των δύο ιερών Συγγραφέων είναι φαινομενική, διότι μπορεί να αρθεί η διαφορά, αν ληφθεί υπόψη η συστηματική διατύπωση των μακαρισμών από μέρους του ιερού Ματθαίου.
Τα στοιχεία, εξ αιτίας των οποίων αναφωνήθηκαν οι μακαρισμοί, συνιστούν τον τέλειο και ιδανικό χαρακτήρα ανθρώπου.
Ερχόμεθα στο εννοιολογικό περιεχόμενο της λέξεως "μακάριος". Η λέξη "μακάριος" (ευτυχής, τυχερός, καλότυχος, ευλογημένος, ευδαίμων) είναι ένας άλλος τύπος του όρου "μάκαρ, -αρος" (αρσ. και θηλ. γένους), αν και το θηλ. κάνει και "μάκαιρα". Μάκαρες ήταν οι θεοί, γι' αυτό οι όροι "μάκαρ" - "μακάριος" κυριολεκτούνται επί των θεών, καθόσον άνθρωποι δεν μπορούσαν να είναι "μάκαρες" εν απολύτω έννοια. Κατ' ουσίαν, μακάριοι εθεωρούντο οι πλούσιοι.
Αρχικά, ο όρος "μάκαρ" ήταν ουσιαστικό, ουδετέρου γένους, ήτοι "το μάκαρ" (=η ευτυχία), απ' όπου προήλθε και το επίθετο "ο μάκαρ, η μάκαιρα, το μάκαρ" (Ομήρ. Ιλ. Α 339, Υμν. Απόλλ. 14). Ο τύπος της γεν. είναι "μάκαρος", ο δε τύπος του υπερθετικού βαθμού είναι "μακάρτατος". Ετυμολογικά, ο όρος "μάκαρ", πιθανότατα, σχετίζεται προς το επίθετο "μακρός" [(= πλούσιος), πρβλ. Ομήρ. Ιλ., 68: " ανδρός μάκαρος κατ' άρουραν"].
Αν ο όρος "μάκαρ", ως επίθετο, σήμαινε, αρχικά, "μέγας, υψηλός ή δυνατός, ισχυρός", οπότε το ουσιαστικό "μάκαρ" θα σήμαινε" μεγαλείον, μέγεθος, δύναμη"[2], γι' αυτό και, κατά τους Αττικούς, "μακάριοι" ήταν οι ανήκοντες στις ανώτερες κοινωνικές τάξεις.
2. Παράγωγες και σύνθετες λέξεις από τη ρίζα των όρων
"Μάκαρ"-"Μακάριος"
Κατ' αρχάς, από τον πρώτο όρο "μάκαρ" σχηματίζεται ο δεύτερος, "μακάριος".
Τη θέση του δευτέρου "μακάριος" λαμβάνει, συνήθως, και ο όρος "μακαρεύς". Κατά την Ελληνική Μυθολογία δε, ο Μάκαρ ή Μακαρεύς ήταν ο υιός του Αιόλου, βασιλεύς της Λέσβου (Ομήρ. Ιλ. Ω 544, 'Υμν. Απόλλ. 37), γι' αυτό και η νήσος ονομάσθηκε από το όνομά του Μακαρία ή "Μάκαρος έδος" (= έδρα, θρόνος, θέση, κάθισμα, βλ. στην ίδια παραπομπή). Θυγατέρες του ήταν η Μήθυμνα και η Μυτιλήνη, οι οποίες χάρισαν και τα ονόματά τους, καθιστάμενες ομώνυμες με τις πόλεις αυτές. Ο αυτός Μάκαρ - Μακαρεύς φέρεται και ως υιός του Κρινάκου, υιού του Διός, που κατοικούσε στην (ή στον) 'Ωλενο της Αχαϊας (Διοδ. Σικελ. V,81). Υπό το αυτό όνομα Μάκαρ ή Μακαρεύς φέρεται και ο υιός του Ηλίου και της Ρόδου, ο οποίος μετά το φόνο του αδελφού του Φαέθοντα πήγε στη Λέσβο, η οποία ονομάσθηκε γι' αυτό και Μακαρία. Υπό το αυτό, ωσαύτως, όνομα φέρεται και ο υιός του Αιόλου, πατέρας της Άμφισσας, ο οποίος, όμως, φαίνεται να συγχέεται προς τον αμέσως ανωτέρω (Παυσαν. Χ 38,4). Υπό το αυτό όνομα φέρεται και έτερος ως υιός του Αιόλου και της Αμφιθέας, ο οποίος, όμως, εξ αιτίας αθεμίτων ερωτικών σχέσεων με την αδελφή του Κανάκη οδηγήθηκε μετ' αυτής στην αυτοκτονία (βλ. το δράμα του Ευριπίδη "Αίολος", στον Eurip. Frag. Aug. Nauck, VOI.ΙΙΙ, Frag. 14-42. Μνεία τούτου κάνει και ο Αριστοφάνης στον "Αιολίσκο", καθώς και ο κωμικός Αντιφάνης, αλλά και ο Οβίδιος (Ηρωϊδες ΧΙ,3). Ιδού, γιατί ονόμασε ο Όμηρος τη νήσο Λέσβο "Μάκαρ έδος" (Ιλ. Ω 545), για να ονομασθεί εν συνεχεία Μακαρία.
Μακάρα ονομαζόταν η θυγατέρα του Ηρακλέους, από την οποία πήρε το όνομα της και η Μινώα της Ηρακλείας στη Σικελία.
Μακαραία ή Μακαρία ή Μάκαρ Οία. Είναι αρχαία πόλη της Β. Αφρικής (Πτολ. Γεωγρ., IV,3,3). Ρωμαϊκή αποικία κατέστη περί τα μέσα του 1ου μ.χ. αιώ.
Μακαράς (και μακαράς). Πρόκειται για τούρκικη λέξη, η οποία δε σχετίζεται με τη "μάκαρ" - "μακάριος", σημαίνει δε τροχαλία, κουβαρίστρα, καρρούλι.
Μακαρέαι ή Μακαρία. Ονόματα διαφόρων νήσων (βλ. παρα-κάτω).
Μακαρεύς (έτερος), ένας των Λαπιθών. Πρόκειται περί του φονεύσαντος τον Κένταυρο Ερίγδουπο και κ
αταστάντα ιδρυτή της πόλεως Μακ(κ)άραι της Θεσσαλίας. 'Ετερος εισέτι μνημονεύεται ως υιός του Ιάσονος και της Μηδείας.
Μακαρεύς, Κώος αρχαίος συγγραφεύς, συγγράψας σύγγραμμα από τρία βιβλία υπό τον τίτλο "Κωακά", το οποίο απωλέσθηκε εκτός από δύο αποσπάσματα, που διέσωσε ο Αθηναίος, αναφερόμενα στην απαγόρευση της λατρείας της Ήρας στους δούλους της Κω.
Μακάρεθ, ονομάζονται δύο ρωσικές επαρχίες στο Βόλγα ποταμό.
μακάρι. Πρόκειται για τύπο της Γραμματικής, ήτοι το ευκτικό επίρρημα "μακάρι", το οποίο αποδίδεται δια του "είθε", "μακάρι να".
Μάκαρι. Πρόκειται για ξένη λέξη, Νέγρικη (Μakarί), υποδηλώνουσα τη φυλή Νέγρων στο Σουδάν.
Μακαρία (βλ. παρα-πάνω Μακαρέαι). Πρόκειται για ονομασία διαφόρων νήσων (Λέσβου, Ρόδου, Κύπρου κ. ά.). Και πόλη της Κύπρου φέρει το όνομα Μακαρία (Πτολ. Γεωγρ. IV, 13,4, Σακελλαρίου, Κυπριακά, Τόμ. Α', σελ. 138).
Μακαρία, πεδιάδα στη Μεσσηνία (Στράβ. VIII, 361).
Μακαρία και Μακαρέαι, πόλη της Αρκαδίας, λαβούσα το όνομα από το Μακαρέα, τον υιό του Λυκάονος (Παυσανίου VIII, 3,3, 36,9). Οι κάτοικοί της μετανάστευσαν στην Αρκαδία περί το 371 π.Χ.
Μακαρία, Νήσος στον Αραβικό Κόλπο της Ερυθράς θαλάσσης (Πτολ. Γεωγρ. IV, 7,11).
Μακαρία Πηγή. Βρίσκεται στο Μαραθώνα και οφείλει το όνομα της στη Μακαρία, τη θυγατέρα του Ηρακλέους και της Δυϊανείρας. Το όνομα της Μακαρίας συνανεμίχθη με το χρησμό, τον αναφερόμενο στον Ευρυσθέα και τους Ηρακλείδες της Αττικής. Κατά το χρησμό τούτο ο Ιόλαος αποκεφάλισε τον Ευρυσθέα (Στράβ. VIII, 377, Παυσ. Ι, 32,6). Στο χρησμό συναναμιγνύεται, συμβολικά, και η εν Μαραθώνι, μάχη (490 π.Χ.).Σ' αυτές, ακριβώς, τις Ηρακλείδες αναφέρεται και ο Ευριπίδης.
Μακαρία ή δημ. "μακαριά". Η λέξη προέκυψε από τις εκφράσεις "μακαρία η οδός" και "υπέρ μακαρίας μνήμης", που εκφωνούνται κατά τα μνημόσυνα, τις κηδείες ή κατά την ανακομιδή των λειψάνων, οπότε και διανέμονται άρτος και άλλα, ήτοι τα γνωστά ψυχόπιττες, περίδειπνα, παρέχεται ελεημοσύνη και επιδεικνύεται φιλανθρωπία, για να συγχωρεθούν οι αμαρτίες των προσφιλών τους νεκρών.
Μακαριές, ονομάζονται οι τρεις μεταξύ Νάξου και Δενούσης Νήσοι, ήτοι η Ν. Άγιος Νικόλαος, η Ν. Πράσινη και η Ν. Στρογγυλό.
μακαρίζω. Το ετυμολογούμενο από τη ρίζα των όρων "μάκαρ" - "μακάριος" ρήμα, σημαίνει θεωρώ κάποιον ευτυχή, μακάριο, τον ευδαιμονίζω. Πρβλ. την του Σόλωνος απάντηση προς το βασιλέα Κροίσο: "μηδένα προ του τέλους μακάριζε" (Ηροδότου 1,32). Με την ίδια έννοια απαντά το ρήμα και στον Όμηρο (Οδύσ., Ο 538, Ρ 165, Τ 311).
μακάριος, -ία, -ιον είναι ο ευτυχής, ο ευδαίμων. Στην Καινή Διαθήκη αποδίδεται στο Θεό: "Κατά το ευαγγέλιον του μακαρίου Θεού, ο επιστεύθην εγώ" (Α' Τιμ. 1,11), αλλά και στους ανθρώπους, ως οι περί ων ο λόγος μακαρισμοί. Ως προς τους ανθρώπους -ως επίθετο- χρησιμοποιείται και στους τρεις βαθμούς, ιδιαίτερα δε, στον υπερθετικό βαθμό αποτελεί τίτλο των ανωτάτων Κληρικων [Πατριαρχών (πλην του Κων/πόλεως, ο οποίος προσφωνείται Παναγιώτατος), Αρχιεπισκόπων, Μητροπολιτών), ενώ στους δύο άλλους βαθμούς, συγκριτικό (μακαριώτερος) και θετικό (μακαρίως) χρησιμοποιείται αναλόγως και αδιακρίτως. Το όνομα Μακάριος, ως κύριο, είναι όνομα κατ' εξοχήν αγίων, οσίων, ασκητών και, γενικότερα, κληρικών. Εξ αυτών μνημονεύονται εδώ μόνον ο Μακάριος ο Αιγύπτιος ο και Μέγας κληθείς (300-390μ.Χ.)[3], Μακάριος ο Αλεξανδρεύς (300-400μ.Χ.) ο και Μακάριος ο Πολιτικός ("αστός") κληθείς, στον οποίον αποδίδεται ο αμφιβόλου γνησιότητος λόγος "Περί εξόδου ψυχής δικαίων και αμαρτωλών και πως χωρίζονται εκ του σώματος και πως εισίν", καθώς και η "Διάταξις περί μοναχών"[4], αλλά και άλλοι πολλοί, μεταξύ των οποίων και δύο φερόμενοι ως Αρχιεπίσκοποι Αθηνών, εξ ων ο Α' του ΙΔ' μ.Χ. αιώ. και ο Β' του ΙΖ' μ.Χ. αιώ., προφανώς πρόκειται περί Μακαρίου του Πελεκάνου. Ελάχιστοι υπό το όνομα τούτο υπήρχαν οι διαπρέψαντες εις άλλους τομείς. Αρκούμαι να μνημονεύσω, από μεν την αρχαία εποχή, τον αποσταλέντα το 426 π.Χ. από τους Σπαρτιάτες στη Ναύπακτο Μακάριο στρατηγό για βοήθεια των Αιτωλών, από δε τη νεώτερη εποχή, το διαπρεπή λόγιο του ΙΗ' μ.Χ. αιώ. Μακάριο Καλογερά τον Πάτμιο.
μακαριότης, σημαίνει ευτυχία, ευδαιμονία, κατά δε το Γρηγόριο Νύσσης, η "μακαριότης" υποδηλώνει "το αρρητόν τε και ακατανόητον αγαθόν, το ανέκφραστον κάλλος, η αυτοχάρις και σοφία και δύναμις".
Μάκαρις - Μακαρόννησος, αρχαιοτάτη ονομασία της Κρήτης.
μακαρίς, ίδος (θηλ.), αντί μακαρία.
μακαρισμός, ευδαιμονισμός, καλοτύχισμα, ευδαιμόνισμα. Το εννοιολογικό του περιεχόμενο ταυτίζεται προς το της σύνθετης λέξεως "μακαριωνυμία".
Μακαρισμών Όρος, λόφος μεταξύ Θαβώρ και Σάφετ στη Γαλιλαία, ο καλούμενος Κορούν Χοττεϊν, ήτοι τα κέρατα του Χοττεϊν. Ονομάσθηκε έτσι εκ του οτι βρίσκεται στους πρόποδες του το χωριό Χοττεϊν.
μακαριστός, ή, όν (επίρρ. μακαριστώς), μακάριος, άξιος μακαρισμού, αξιοζήλευτος, κατά δε το Γρηγόριο Νύσσης, "μακαριστόν" "αληθώς αυτό το θείον εστί", γι' αυτό και προσφωνούνται δια του επιθ. τούτου ευυπόληπτα στην κοινωνία άτομα, όταν ζούσαν φυσικά, όπως κληρικοί, υψηλόβαθμοι, οι γονείς και διακριθείσες εν ζωή άλλες προσωπικότητες.
μακαρίτης (τύπος αρσ.), μακαρίτις [(-ιδος) τύπος θηλ.], μακαρίτισσα (τύπος θηλ. της Δημ.), ο ανήκων ήδη στη "Θριαμβεύουσα Εκκλησία", ο κατοικών στις "Ουράνιες Μονές", ο έχων ήδη πεθάνει.
μακαρίτικος. Λέγεται μόνον επί πραγμάτων και, μάλιστα, ειρωνικά, προκειμένου να δηλωθεί, ότι κάτι δεν υπάρχει πλέον, ότι κάτι έχει καταστραφεί, ότι κάτι είναι εφθαρμένο.
Μακαρίων Νήσοι (Macquarie) ή Νήσοι των Μακάρων, ήτοι Νήσοι, όπου ζούσαν βίο μακάριο οι ήρωες και οι ημίθεοι χωρίς να επιδεικνύουν κανένα ενδιαφέρον, χωρίς να υποβάλλονται σε κανένα κόπο, νήσοι, "ένθα ουκ έστι πόνος, ου λύπη, ου στεναγμός, αλλά ζωή ατελεύτητος". Οι Νήσοι αυτοί βρίσκονται στον ωκεανό προς δυσμάς, ακριβέστερα δε Ν(οτίως) της Ζηλανδίας και ΝΑ της Αυστραλίας. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό τους είναι το Ηφαιστειογενές του εδάφους τους. Την ονομασία αυτή φέρει και μία Όαση της Λιβύης.
μακαριωνυμία, ο χαρακτηρισμός κάποιου ως μακαρίου, η ταύτιση του ονόματός του (Μακάριος) προς το χαρακτηρισμό του ως ευδαίμονος, ευτυχούς (μακάριος), δηλ. Το μεγάλο Μ ή το μικρό μ δεν αλλάζουν το εννοιολογικό τους περιεχόμενο.
μακαρτός, ή -όν, εκφράζει ό,τι και το επίθ. "μακαριστός".
Συγκρίνοντας, λοιπόν, τις παράγωγες λέξεις, τις σύνθετες λέξεις και τις φράσεις, που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα από τη ρίζα των όρων "Μάκαρ" - "Μακάριος", πείθεται, ότι όλες εγκρύπτουν εντός των και εκφράζουν καθοιονδήποτε τρόπο την ευφορία και γονιμότητα. Εξ όλων, όμως, αυτών πρέπει να ελκύσει την προσοχή μας το ουσιαστικό "μακαρίτης" ή "μακαρίτις" ή "μακαρίτισσα" το θηλυκό. Το ουσιαστικό τούτο αναφέρεται στους νεκρούς, διότι "μάκαρες" δεν εθεωρούντο μόνο οι θεοί, αλλά και οι νεκροί, οι οποίοι δεν ενδιαφέρονταν για τίποτα ούτε και αισθάνονταν τίποτα (πόνο, πείνα, δίψα, κ.λ.π). Κατά τον Ησύχιο, "μακαρίτης" θεωρείται "ο τεθνεώς' ο μακάριος' ο νεκρός". Υπήρχε και ειδικός τόπος για τους νεκρούς, ήταν οι "Μακάρων νήσοι", οι κατά τη μυθολογία κείμενες στα πέρατα του ωκεανού προς Δυσμάς.
Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησον με τον αμαρτωλό
Γ'. Το Περιεχόμενο Των Μακαρισμών(5,3-12)
1.- Ο πρώτος Μακαρισμός (5,3)
Από του 3ου στίχου αρχίζουν οι Μακαρισμοί. Πρώτοι εκ των ανθρώπων οι οποίοι είναι μακαρίζονται "οι πτωχοί τω πνεύματι". Ιδού το περιεχόμενό του:
"Μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι,
ότι αυτών έστιν η βασιλεία των ουρανών",
ήτοι μακάριοι και ευτυχισμένοι είναι όσοι συναισθάνονται με ταπεινοφροσύνη το φτωχό τους πνευματικό επίπεδο, διότι δική τους είναι η βασιλεία των ουρανών.
Κατά τον πρώτο τούτο μακαρισμό, πρώτοι, λοιπόν, μακαρίζονται οι "πτωχοί τω πνεύματι", ήτοι όχι οι πτωχοί ως πράς τα υλικά αγαθά, αλλά οι οικειοποιούμενοι όλες τις αρετές, οι θεωρούντες πάντα ελάχιστα τα χαρίσματά τους και τις αρετές τους και παρακαλούντες το Θεό για την επαύξησή τους. Υπό τον όρο "πνεύμα" δεν μπορεί να νοείται" η ψυχή", όπως ισχυρίζεται ο ιερός Χρυσόστομος. Ο άνθρωπος πρέπει να αισθάνεται, πάντοτε, "πτωχός τω πνεύματι", να προσφεύγει δε στην πηγή της σοφίας για την ανάπτυξη του πνεύματός του, για την ενίσχυση των πνευματικών του δυνάμεων και ικανοτήτων και για τον πολλαπλασιασμό των χαρίτων και αρετών του. Ο " πτωχός τω πνεύματι" είναι "ο ευσεβής " και "ο κεχρισμενος" από το Θεό ( πρβλ. και Ησαyου 61,1), ο παντοιοτρόπως στερηθείς φυσικών η μη προσόντων και δωρεών και αναμένων την αναπλήρωσή τους από το θεό, προ πάντων δε ο "ταπεινός", ο "ταπεινόφρων", ο "εκουσίαν ταπεινοφροσύνην" δεικνύων (Γρηγόριος ο Νύσσης), όπως υποστηρίζουν οι Χρυσόστομος, Βασίλειος ο Μέγας, Γρηγόριος ο Νύσσης, Ζιγαβηνός κ.ά.
Δίκαια, λοιπόν, "αυτών έστιν η βασιλεία των ουρανών". Χαρακτηριστική η χρήση του ενεστώτα "εστίν", ήτοι σε χρόνο ενεστώτα, γιατί η βασιλεία των ουρανών υπάρχει, είναι, και είναι για αυτούς, ενώ στους άλλους μακαρισμούς γίνεται χρήση μέλλοντα, για να δηλωθεί, ότι τα στοιχεία αυτά θα εκπληρωθούν στο μέλλον.
"Μακάριοι", είπαμε, σημαίνει ευτυχείς, ευλογημένοι, αλλά στη βασιλεία των ουρανών θα είναι μόνον "μακάριοι", "ευτυχείς", "ευλογημένοι". Ως "πτωχοί τω πνεύματι" θεωρούνται και είναι "μακάριοι" ήδη από τη γη στην επί της γης "Εκκλησία", η οποία παρίσταται ως παράρτημα της "εν ουρανοίς βασιλείας". Θα ολοκληρωθεί δηλ. η μακαριότητά τους στους ουρανούς.
2.- Ο δεύτερος Μακαρισμός (5,4)
Μετά τους "πτωχούς τω πνεύματι" τη δεύτερη θέση κατέχουν οι "πενθούντες": "μακάριοι οι πενθούντες, ότι αυτοί παρακληθήσονται", ήτοι:
μακάριοι και ευτυχισμένοι είναι, όσοι πενθούν για την επικρατούσα κακότητα, διότι αυτοί θα παρηγορηθούν από το Θεό.
Η σειρά των μακαρισμών δεν είναι σε όλους τους κώδικες η ίδια, καθόσον ο τρίτος αναφέρεται ως δεύτερος και ο δεύτερος ως τρίτος. Όλοι θα περίμεναν να μακαρίζονται οι ευρισκόμενοι σε κατάσταση χαράς, οι χαρούμενοι, παραδόξως, όμως, μακαρίζονται οι "πενθούντες", αυτοί τους οποίους οικτίρουν οι άνθρωποι, αυτοί τους οποίους θεωρούν δυστυχισμένους και αθλίους οι άνθρωποι. Εν τούτοις, δεν πρόκειται για τους πενθούντες από απώλεια προσφιλών τους προσώπων ή από απώλεια υλικών πραγμάτων, αλλά για τους πενθούντες για τις αμαρτίες τους και για το κακό που επικρατεί στον κόσμο. Αυτοί μόνο θα παρηγορηθούν από το Θεό. Η εικόνα, βέβαια, είναι παρμένη από κοσμικούς λόγους πενθούντες, από ανθρώπους έχοντες απολέσει προσφιλή τους πρόσωπα.
Μιλώντας για λύπη κατά κόσμον ο θείος Παύλος και λύπη κατά Θεόν, παρατηρεί' η μεν "του κόσμου λύπη θάνατον κατεργάζεται", η δε "κατά Θεόν λύπη μετάνοιαν εις σωτηρίαν αμεταμέλητον κατεργάζεται" (Β' Κορ. 7,10). Ο Ιησούς δε μίλησε για "λυπουμένους", αλλά για "πενθούντες". Οι "πενθούντες", συναισθανόμενοι τα αμαρτήματά τους, μπορούν να χαίρουν, κατά τον Παύλο: "Χαίρετε εν Κυρίω πάντοτε· πάλιν ερώ, χαίρετε" (Φιλιπ. 4,4), και να παρηγορηθούν από το Θεό. Θα παρηγορηθούν δε και εδώ στη γη και στους ουρανούς. Η ελπίδα της απολυτρώσεως δεν αποτελεί παρά παρηγοριά ανυπολόγιστης αξίας. Εις όσους αναφέρονται το ρήμα "παρακληθήσονται" και το ουσιαστικό "παράκληση", σχετίζονται, ετυμολογικά, με τον "Παράκλητο", ο οποίος στάλθηκε, για να παρακαλεί, για να παρηγορεί τους ανθρώπους εδώ στη γη και για να τους εμβάλει τον πόθο της μακαριότητος δια την ουράνια ζωή.
Όσες λύπες κι αν έχουμε εδώ στη γη και όσα πένθη κι αν μας έχουν περιζώσει από διάφορες αιτίες, άμα είμαστε "πενθούντες", κατά την έννοια αυτή εδώ, όταν πενθούμε δηλαδή συνεχώς για τα αμαρτήματά μας, θα παρακληθούμε, θα παρηγορηθούμε από το Θεό. Ώστε, αδελφέ μου, "ει θέλεις παρακαλείσθαι", εάν δηλαδή θέλεις να παρηγορηθείς από το Θεό, κατά τον ιερό Χρυσόστομο, "πένθει".
Εδώ εγκρύπτεται και η έννοια της χαρμολύπης.
3.- Ο τρίτος Μακαρισμός (5,5)
Μετά τους "πενθούντες", μακαρίζονται "οι πραείς":
"μακάριοι οι πραείς, ότι αυτοί κληρονομήσουσι την γην", ήτοι:
μακάριοι είναι, όσοι δειχθούν πράοι, διότι αυτοί θα κληρονομήσουν από το Θεό, από την εδώ κιόλας ζωή, τα αγαθά της ουράνιας κληρονομιάς.
Η κοινωνία και ο κόσμος έχουν ανάγκη από τους ήσυχους και υπομονετικούς ανθρώπους, από τους υπομένοντες με καρτερικότητα ό,τι οι άλλοι τους προσάπτουν και τους επιβάλλουν, από τους απαλλαγμένους από όλα τους τα πάθη, από τους ψυχικά ατάραχους και "αγαλλιώντας τω πνεύματι" (πρβλ. Ματθ. 11,25 = Λουκά 10,21), από αυτούς που δεν αφήνουν "την ψυχήν προς αταξίαν εκφέρεσθαι" (Γρηγόριος Νύσσης ).
Κατά κανόνα, "πραείς" είναι "οι πτωχοί τω πνεύματι". Είναι λάθος να πιστεύουμε, ότι οι "πραείς" δεν οργίζονται, καθόσον και ο Θεός οργίζεται, αλλά δεν αμαρτάνει, παραγγέλλοντας και σε μας δια στόματος του Δαυίδ το "οργίζεσθε και μη αμαρτάνετε"(ψαλμ. 4,4).
Λόγω των αλλεπαλλήλων υποχωρήσεών των οι πράοι στερούνται πολλών υλικών, γηίνων αγαθών, γι' αυτό ο Θεός θα τους καταστήσει κληρονόμους των γηίνων αγαθών (πρβλ. Αποκάλ. 5, 10), ενώ οι θρασείς και αλαζόνες δε θα απολαύσουν ούτε την πατρική κληρονομιά, θα χάσουν δε παράλληλα και την ψυχή τους, κατά τον ιερό Χρυσόστομο.
Η αντίληψη, ότι "οι πραείς" "κληρονομήσουσι την γην", είναι διάχυτη και στην Π.Δ. (πρβλ. ψαλμ 36,11). Δεν είναι ο μόνος μακαρισμός, όπου με τα θεία συνυπονοούνται και τα επίγεια. Ουσιαστικά, σ' όλους τους μακαρισμούς εννoείται απόλαυση ουρανίων και επιγείων αγαθών. Εδώ οι "πραείς" δε θα κληρονομήσουν μόνο τη βασιλεία των ουρανών, αλλά και τη γη της επαγγελίας (πρβλ Γεν. 12,7. 13,15 κ.ά. και Εβρ. 11,9.10). Η γη της επαγγελίας είναι τόπος και προεικόνιση της επουράνιας βασιλείας. Ο Ιησούς από τη γη της επαγγελίας ανάγεται εις την "επουράνιον Ιερουσαλήμ". Τη γη εδώ διεκδικούν με διάφορα μέσα και με όπλα και με βία αντιμαχόμενες ομάδες, ενώ την επουράνια βασιλεία μόνον "οι πραείς" και οι άλλοι μακαριζόμενοι από τον Ιησού Χριστό.
4.- Ο τέταρτος Μακαρισμός (5,6)
Μετά τους "πραείς" μακαρίζονται "οι πεινώντες και διψώντες την δικαιοσύνην" :
"μακάριοι οι πεινώντες και διψώντες την δικαιοσύνην, ότι αυτοί χορτασθήσονται", ήτοι:
μακάριοι είναι, όσοι, κατεχόμενοι από σφοδρή εσωτερική πείνα και δίψα, επιθυμούν τη δικαιοσύνη, διότι αυτοί, ως πεινασμένοι και διψασμένοι, θα χορτασθούν, ικανοποιώντας πλήρως την επιθυμία τους αυτή.
Ο τέταρτος αυτός μακαρισμός εκφράζει την επιθυμία των πεινώντων και διψώντων, γενικά, επιθυμία, η οποία κρίνεται λογική και δίκαιη. Εδώ, όμως, η πείνα και η δίψα αναφέρονται στη δικαιοσύνη. Ενώ έπρεπε να μακαρίζονται οι κάτοχοι της δικαιοσύνης, μακαρίζονται, αντίστοιχα, οι πεινώντες και διψώντες αυτήν. Η κατά τη φαρισαϊκή αντίληψη έννοια της δικαιοσύνης καταρρίπτει
τον πάρα πάνω, φαινομενικά, λογικό και δίκαιο μακαρισμό της. Την αντίληψη της φαρισαϊκής αυτής εννοίας της δικαιοσύνης καταρρίπτει και η ρήση "δικαιοσύνην μάθετε οι ενοικούντες επί της γης" (Ησαyου 26,9). Ο άνθρωπος δεν πρέπει να επιθυμεί να γίνεται κάτοχος της κατά κόσμον ή - και πλέον χειρότερα - της κατά φαρισαίους δικαιοσύνης, αλλά της κατά Θεόν, της δικαιοσύνης των πνευματικών δυνάμεων των ενοικούντων εν τοις ουρανοίς.
Η ικανοποιούσα τα προσωπικά συμφέροντα δικαιοσύνη, πόρρω απέχει της απονομής της δικαιοσύνης, υπηρετεί την αδικία, την καταπάτηση και παραβίαση του δικαίου. Αυτής της δικαιοσύνης πρέπει να απέχουν τα τέκνα του Θεού, οπότε είναι "οι πεινώντες και διψώντες αυτήν". Οι ίδιοι αυτοί είναι "μακάριοι", διότι εμπράκτως και μετά δυνάμεως και θελήσεως υπηρετούν, υποστηρίζουν και εφαρμόζουν απόλυτα το δίκαιο.
Οι έννοιες της πείνας και της δίψας επέβαλαν τη χρήση του ρήματος "χορτάζομαι", της ίδιας ρίζας με το χορταίνω της δημοτικής. "Οι πεινώντες και διψώντες" όχι τη φαρισαϊκή και κατά κόσμον δικαιοσύνη, αλλά την κατά Θεόν, θα χορτασθούν από την επικρατούσα στις πνευματικές δυνάμεις, τις ενοικούσες εν τοις ουρανοίς, δικαιοσύνη. (πρβλ. Ρωμ. 14,17). Η δικαιοσύνη αυτή είναι αυτή που ανταποκρίνεται και συμβιβάζεται με την επιτέλεση του θελήματος του Θεού, η οποία αποτελούσε και το "βρώμα", ήτοι την τροφή του Ιησού. (βλ. Ιωάν. 4,34. Πρβλ. Ματθ. 3,15).
Η κατά χρόνο μέλλοντα εκφορά του ρήματος εξυπονοεί την ικανοποίηση του χορτασμού στο μέλλον. Μόλις ενοικήσουν στους ουρανούς, θα εκπληρωθεί ο πόθος του χορτασμού της δικαιοσύνης.
5.- Ο πέμπτος Μακαρισμός (5,7)
Μετά τους "πεινώντες και διψώντες την δικαιοσύνην", μακαρίζονται "οι ελεήμονες":
"μακάριοι οι ελεήμονες, ότι αυτοί ελεηθήσανται", ήτοι:
μακάριοι είναι, όσοι συμμετέχουν και συμπονούν στη δυστυχία του συνανθρώπου τους, διότι αυτοί θα ελεηθούν από το Θεό κατά την τελική κρίση.
Προφανώς, ως "ελεήμονες" δε νοούνται μόνον οι ενισχύοντες οικονομικά πάσχοντες συνανθρώπους τους, αλλά οι συμπαριστάμενοι προς αυτούς παντοιότροπα.
Η λέξη "ελεήμων" συνεκφέρεται στην Π.Δ. με τη λέξη "οικτίρμων" και αποδίδεται κατά κανόνα στο Θεό ( πρβλ. ψαλμ. 85,15.102,8. 110,4. 111,4. 114,5. 144,8 ). Οι παλαιοδιαθηκικές αυτές εκφράσεις έχουν επηρεάσει στη διατύπωση αντιστοίχων και παρεμφερών λειτουργικών εκφράσεων, όπως π.χ.:
"όπως ελεήμων και φιλάνθρωπος Θεός υπάρχεις",
"Κύριε οικτίρμον και ελεήμον, μακρόθυμε και πολυέλεε",
"δια τα ελέη σου και τους οικτιρμούς σου, ους εξέχεας πλουσίως εφ' ημάς",
"Δια των οικτιρμών του μονογενούς σου Υιού" κ.ά.
Από τις εκφράσεις αυτές βλέπουμε, ότι και ο Ιησούς χαρακτηρίζεται ως "ελεήμων" και σ' Αυτόν προσιδιάζει κατ' εξοχήν ο όρος, διότι, "Θεός ων, εγένετο άνθρωπος", "Ίνα ελεήμων γένηται και πιστός αρχιερεύς τα προς τον Θεόν" (Εβρ. 2, 17). Ως λέξη απαντά μόνον εδώ και στην προς Εβρ.2,17.
Όπως μακαρίζονται "οι πεινώντες και διψώντες την δικαιοσύνην", διότι ο Θεός είναι δίκαιος, έτσι μακαρίζονται και "οι ελεήμονες", διότι ο Θεός είναι "ελεήμων και φιλάνθρωπος" (πρβλ. ψαλμ.11,5). Ό,τι είναι ο Θεός, οφείλει να γίνεται και ο άνθρωπος κατ' απομίμηση και κατά χάρη, δηλ. "άγιος" είναι ο Θεός, "άγιος" να γίνει και ο άνθρωπος, "δίκαιος" είναι ο Θεός, "δίκαιος" να γίνει και ο άνθρωπος, "ελεήμων" είναι ο Θεός, "ελεήμων" να γίνει και ο άνθρωπος.(πρβλ. Παροιμ. 17,5. Ιάκ.2, 13 ).
Όσοι, λοιπόν, αποκτήσουν το ιδίωμα τούτο του Θεού, θα απολαύσουν το έλεος του Θεού κατά την εσχάτη ημέρα, χωρίς να στερηθούν τούτο και κατά την επίγεια ζωή τους. Θα επιδείξουν ανθρώπινο έλεος και θα τύχουν θείου και επουρανίου.
6.- Ο έκτος Μακαρισμός ( 5,8 )
Μετά τους "ελεήμονες" μακαρίζονται "οι καθαροί τη καρδία":
"μακάριοι οι καθαροί τη καρδία, ότι αυτοί τον Θεόν όψονται", ήτοι:
μακάριοι είναι, όσοι διακρίνονται για την καθαρότητα της καρδιάς τους, διότι αυτοί θα δουν το Θεό.
Οι καθαροί στην καρδιά είναι εκείνοι, οι οποίοι δεν επιτρέπουν στο διάβολο να εισέλθει εντός τους και να τους μολύνει, είναι εκείνοι, οι οποίοι έχουν δώσει την καρδιά τους εξ ολοκλήρου στο Θεό, είναι οι μεγαλόκαρδοι, αυτοί που χωρεί στην καρδιά τους ο Θεός και οι άγιοι αυτού και όλοι οι συνάνθρωποί τους, είναι εκείνοι, οι οποίοι έχουν καταστήσει την καρδιά τους κέντρο εκπορεύσεως της αγάπης.
Ο μακαρισμός τούτος σχετίζεται με την έβδομη εντολή, αλλά, ταυτόχρονα, παρουσιάζει και ιδία υπόσταση, ιδία οντότητα. Η έννοια του μακαρισμού είναι ευρύτερη της εννοίας της 7ης εντολής ( πρβλ. Ματθ. 5,43 - 48 ).
Ο μακαρισμός αναφέρεται σ' αυτούς που έχουν συνείδηση της υπάρξεώς τους, της ζωής τους, ανάγονται στη σφαίρα του θείου και ενστερνίζονται τη θέση του πλησίον (πρβλ. Ψαλμ. 23,4). Υπό τις προϋποθέσεις αυτές προφυλάσσονται από κάθε κακό και μολυσμό αμαρτίας, αντιστρατευόμενοι σθεναρώς στο έργο του διαβόλου και αποκρούοντες δυναμικά, κάθε επίθεση και επενέργεια αυτού (πρβλ. Ματθ.6,22).
Όταν κανείς διακρίνεται για την καθαρότητα της καρδιάς του, δεν ελέγχεται ποτέ από τη συνείδησή του.
Αφού η καθαρή καρδιά απομακρύνει το διάβολο, αυτή πληρούται θείας χάριτος.
Να, γιατί θα δουν το Θεό, χωρίς η θέση αυτή να καταργεί άλλη, κατά την οποία "ουδείς Θεόν εώρακε πώποτε" (Ιωάν.1,18, Α' Ιωάν. 47,12). Η καθαρή καρδιά αντανακλά ως κάτοπτρο, ως καθρέπτης, μέσω του οποίου βλέπει κανείς το Θεό. Η ακάθαρτη καρδιά δεν έχει δυνατότητες αντανακλάσεως, αλλά πωρώνεται περισσότερο και συσκοτίζεται, καλυπτομένη από τα έργα του πονηρού.
Η ανθρώπινη φύση δεν μπορεί, βέβαια, να δει τη θεία, αλλά στη ζωή αυτή βλέπουμε το Θεό "δι' εσόπτρου εν αινίγματι", ενώ στην άλλη θα τον δούμε "πρόσωπον προς πρόσωπον" (Α' Κορ. 13, 12). Ουαί, σ όσους δεν μπορούν "δι' εσόπτρου εν αινίγματι" να δουν το Θεό, δηλ. σ' όσους δε βλέπουν το Θεό σα σε καθρέπτη, θαμπά και ατελώς, ώστε να μένουν σ' αυτούς πολλά αινίγματα. Οι ανίδεοι αυτοί της θεότητος, οι αμέτοχοι της θείας χάριτος, οι άθεοι, θα δουν το διάβολο "πρόσωπον προς πρόσωπον", διότι αυτόν είχαν σ' όλη τους τη ζωή στην καρδιά τους, ο διάβολος δηλ. κυριαρχούσε στην ψυχή τους και στο σώμα τους.
7.- Ο έβδομος Μακαρισμός (5,9)
Μετά τους "καθαρούς τη καρδία" μακαρίζονται "οι ειρηνοποιοί":
"μακάριοι οι ειρηνοποιοί, ότι αυτοί υιοί Θεού κληθήσονται", ήτοι:
ευτυχισμένοι και ευλογημένοι είναι, όσοι έχουν μέσα τους την "από Θεού ειρήνη", διότι αυτοί θα αναγορευθούν στους ουρανούς υιοί Θεού.
"Ειρηνοποιοί" είναι οι εμφορούμενοι από την ειρήνη του Θεού, την οποία μεταδίδουν και στους άλλους. Ειδικότερα, "ειρηνοποιοί" είναι αυτοί που καλλιεργούν τις μεταξύ αυτών και του Θεού εναρμόνιες σχέσεις, που προάγουν τις μεταξύ αυτών και των συνανθρώπων τους εναρμόνιες σχέσεις και που ελέγχουν αυστηρά τις μεταξύ αυτών και του εαυτού τους εναρμόνιες σχέσεις. Το τελευταίο τούτο είναι απαραίτητο στοιχείο, διότι, αν κάποιος δεν ειρηνεύσει "το θέλημα της ιδίας σαρκός, μετά του θελήματος της ψυχής αυτού" (Ζιγαβηνός) και αν δεν υποτάξει "το χείρον τω κρείττονι" (Ζιγαβηνός), δεν μπορεί να είναι "ειρηνοποιός".
Αυτοί, κατά τον ιερό Χρυσόστομο, "και ετέρους στασιάζοντες συνάγωσιν". Κατά το Γρηγόριο Νύσσης, "ειρηνοποιός εστίν ο ειρήνην διδούς άλλω". Ο συγγραφεύς της προς Εβραίους επιστολής παρατηρεί, επιγραμματικά, ότι χωρίς ειρήνη "ουδείς όψεται τον Κύριον" (Εβρ. 12,14), γι' αυτό και συνιστά: "Ειρήνην διώκετε μετά πάντων και τον αγιασμόν" (Εβρ.12,Ι4).
Η έκφραση "ουδείς όψεται τον Κύριον" χωρίς ειρήνη, συνδέει άρρηκτα τον έκτο με τον παρόντα έβδομο μακαρισμό. Ο Χριστός ήλθε στον κόσμο, για να καταστήσει δυνατούς και ικανούς τους ανθρώπους, οι οποίοι "το
ν Θεόν όψονται", δηλ. να αποκαταλλάξει τα διεστώτα. Ως "άρχων της ειρήνης" ο Κύριος, ειρήνη παρέχει προς πάντας [5]. Όσοι δε αποδέχονται αυτήν, καθίστανται "υιοί Θεού", έχουν το προνόμιο και την "εξουσίαν τέκνα Θεού γενέσθαι" (Ιωάν.1,12). Όσοι επιδιώκουν την ειρήνη του Θεού, συμβιβάζουν τα ασυμβίβαστα, ήτοι είναι μεν "υιοί Θεού", αλλά και "οι δεδιωγμένοι ένεκεν δικαιοσύνης" και ειρήνης, γι' αυτό και στον επόμενο στίχο εξαίρονται, εμφατικά, "οι δεδιωγμένοι ένεκεν δικαιοσύνης".
8.- Ο όγδοος Μακαρισμός (5,10)
Μετά τους "ειρηνοποιούς", λοιπόν, μακαρίζονται "οι δεδιωγμένοι ένεκεν δικαιοσύνης" :
"μακάριοι οι δεδιωγμένοι ένεκεν δικαιοσύνης, ότι αυτών εστίν η βασιλεία των ουρανών", ήτοι:
μακάριοι είναι, όσοι έχουν υποστεί διωγμούς ένεκα της απόλυτης αφοσιώσεώς τους στη δικαιοσύνη του Θεού, διότι δική τους είναι η βασιλεία των ουρανών.
Υπό τον όρο "δικαιοσύνη" νοούνται όλες οι αρετές, κατά τη χριστιανική διδασκαλία, οι οποίες και ορίζουν τη χριστιανική τελειότητα. Οι αρετές αυτές καθορίζουν τη συμπεριφορά του ανθρώπου προς το Θεό, προς το συνάνθρωπο και προς αυτόν τον εαυτόν του. Ανάλογη, όμως, πρέπει να είναι και η συμπεριφορά των ανθρώπων προς το χαρισματούχο, προς τον εμφορούμενο από τα χριστιανικά αυτά ιδεώδη. Δυστυχώς, όμως, δε συμβαίνει αυτό, αλλ' οι επιδιώκοντες τη χριστιανική τελειότητα, διώκονται. Διώκονται δε, ακριβώς, "αρετής ένεκεν", κατά τον ιερό Χρυσόστομο. Το σύνολο των αρετών ορίζουν την έννοια της δικαιοσύνης. Όσοι δε είναι προικισμένοι με τις αρετές της θρησκείας του Ναζωραίου, θα κληρονομήσουν τη βασιλεία των ουρανών.
Βέβαια, τη βασιλεία των ουρανών δε θα κληρονομήσουν μόνον "οι δεδιωγμένοι ένεκεν δικαιοσύνης" ούτε μόνον "οι πτωχοί τω πνεύματι" του πρώτου μακαρισμού, αλλά οι μακαριζόμενοι από του α' μέχρι του η' τούτου μακαρισμού. Έτσι, σ' όποια κατηγορία μακαρισμών, και αν ανήκει κανείς, πέρα της προκαθορισμένης γι' αυτήν αμοιβής, θα απολαύσει και τη βασιλεία των ουρανών. Ώστε, και (1)"οι πτωχοί τω πνεύματι", και (2) "οι πενθούντες", και (3) "οι πραείς", και (4) "οι πεινώντες και διψώντες την δικαιοσύνην", και (5) "οι ελεήμονες", και (6) "οι καθαροί τη καρδία", και (7) "οι ειρηνοποιοί", και (
8 ) "οι δεδιωγμένοι ένεκεν δικαιοσύνης" θα αξιωθούν να πολιτογραφηθούν πολίτες της βασιλείας των ουρανών.
9.- Ο Μακαρισμός των ονειδιζομένων, των διωκομένων
και των κακολογουμένων (5,11)
Πέραν, όμως, των ανωτέρω Μακαρισμών, εδώ μακαρίζονται και οι ονειδιζόμενοι και οι διωκόμενοι και οι παντοίως κακολογούμενοι. Όντως δε, ο Κύριος διαβεβαιώνει όλους, ότι:
"μακάριοί έστε όταν ονειδίσωσιν υμάς και διώξωσι και είπωσι παν πονηρόν ρήμα καθ' υμών ψευδόμενοι ένεκεν εμού", ήτοι:
μακάριοι είστε, όταν σας βρίσουν οι άνθρωποι και προβούν σε δίωξή σας και πουν, ψευδόμενοι, κάθε είδους κακολογία εναντίον σας για μένα.
Προφανώς, εδώ, δεν έχουμε ένα νέο μακαρισμό, αλλά μία επεξήγηση του τελευταίου, ήτοι του ογδόου μακαρισμού. Δια του "εστέ" προσδιορίζεται η κατηγορία ανθρώπων, στην οποία αναφέρεται ο όγδοος μακαρισμός. Αυτοί δε είναι οι μαθηταί του Ιησού, αλλά και όλοι όσοι αναδειχθούν όργανά Του, συνεχίζοντας το έργο τους. Αυτοί είναι οι μάρτυρες, οι άγιοι και οι όσιοι. Τα όργανα του Θεού, τους μαθητές του Ιησού δηλ. και τους συνεχιστές του έργου τους θα κακολογούν και θα βρίζουν οι άνθρωποι, δηλ. θα υφίστανται το δια του λόγου και της γλώσσας μαρτύριο, θα εφαρμόζονται στην πράξη τα δια του λόγου απειλούμενα και θα ακούγονται εναντίον τους όλα τα είδη των κατηγοριών και κακολογιών. Όλα δε τα βέλη αυτά, ήτοι τους ονειδισμούς, τις διώξεις και τις κακολογίες και κατηγορίες, θα τα εκτοξεύουν εναντίον των μαθητών, ψευδόμενοι, μόνο και μόνο, διότι είναι αφοσιωμένοι στο όνομα του Χριστού.
Η μετοχή "ψευδόμενοι" και ο εμπρόθετος προσδιορισμός "ένεκεν εμού" προσδιορίζουν ποίοι, ονειδιζόμενοι, διωκόμενοι και κακολογούμενοι, θα είναι μακάριοι. Δε θα είναι, λοιπόν, μακάριοι όλοι οι καθ' οιονδήποτε τρόπο και για οποιαδήποτε αιτία χαρακτηρίζονται ως ονειδιζόμενοι, διωκόμενοι και κακολογούμενοι. Άνευ των προσδιορισμών αυτών "μάλλον άθλιος ο κακώς ακούων", κατά το Ζιγαβηνό.
Μακάριοι, λοιπόν, θα είναι "οι δεδιωγμένοι ένεκεν δικαιοσύνης" και οι παντοιότροπα διωκόμενοι "ένεκεν εμού". Άρα, οι εκφράσεις "ένεκεν δικαιοσύνης" και "ένεκεν εμού" είναι αντίστοιχες και ισοδύναμες, καθόσον η δικαιοσύνη είναι του Ιησού, ως β' προσώπου της Αγίας Τριάδας.
10.- Η εκ των Μακαρισμών εκδήλωση της άφατης χαράς (5,12)
Προ πάσης άλλης ενεργείας και αντιδράσεως οι προσκαλούμενοι να καταστούν κληρονόμοι της βασιλείας των ουρανών, ακούν ασμένως, αλλά και έκπληκτοι το:
"Χαίρετε και αγαλλιάσθε, ότι ο μισθός υμών πολύς εν τοις ουρανοίς", ήτοι:
χαίρετε και εκδηλώστε κατά τρόπο άφατο τη χαρά σας, διότι ο μισθός σας θα είναι πολύ μεγάλος στους ουρανούς.
Των ρημάτων "χαίρετε και αγαλλιάσθε" δεν προηγείται το υποκείμενο, αλλά εισάγεται δι' αυτών η πρόταση για έμφαση και εντυπωσιασμό.
Ο χαιρετισμός δια του "χαίρετε"' α) είναι αναστάσιμος β) μαρτυρεί για το κυριαρχούν στον άνθρωπο συναίσθημα' και γ) υποδεικνύει το καθήκον του Χριστιανού. Ιδού, γιατί προς όλους ο διδάσκων απευθύνει το "χαίρετε", πολλάκις δε συνοδευόμενο από το ρηματικό τύπο "αγαλλιάσθε". Το χαιρετισμό αυτό απευθύνει ο θείος Παύλος προς τους Φιλιππησίους' "χαίρετε εν Κυρίω πάντοτε, πάλιν ερώ, χαίρετε" (Φιλιπ.4.4). Η χαρά και η ειρήνη προέχουν και υπερτερούν και των ονειδισμών και των διώξεων και των κακολογιών.
Το ρήμα "αγαλλιάσθαι", προερχόμενο από το "αγάλλομαι", είναι δημιούργημα - ως ρήμα - της κοινής Ελληνιστικής Αλεξανδρινής διαλέκτου της Ελληνικής γλώσσας. Το χρησιμοποιούν πολλές φορές οι μεταφραστές της Π.Δ. στη μετάφραση των Ο', σημαίνει δε σκιρτώ από χαρά, χαίρω ιδιαίτερα και αφάνταστα. Και ο Κύριος Ιησούς "ηγαλλιάσατο τω πνεύματι" κατά την υπερήφανη και νικηφόρα επιστροφή των Ο' ή ΟΒ' μαθητών Του (βλ. Λουκά 10,21= Ματθ.11,25). Και στην Κόρη της Ναζαρέτ "ηγαλλίασε το πνεύμα [της] επί τω Θεώ τω σωτήρι [της]" (Λουκ.1,47), αλλά και στην Ελισάβετ, καθώς άκουσε "τον ασπασμόν της Μαριάμ, εσκίρτησε το βρέφος εν αγαλλιάσει εν τη κοιλία αυτής" (Λουκ.1,41)[6]. Ενώ στην Π.Δ. η άφατη χαρά εκδηλώνεται με πολλά ρήματα, στην Κ.Δ. έχουμε ως κατ' εξοχήν ρήμα εκδηλώσεως της άφατης χαράς το "αγαλλιάσθαι". Η άφατη χαρά έχει ως αιτία την ανταμοιβή, την οποία θα λάβουν οι καθ' οιονδήποτε τρόπο μακαριζόμενοι, αλλά η ανταμοιβή αυτή δε σχετίζεται με την επίγεια ζωή, αλλά με την ουράνια.
Την ίδια ανταμοιβή για τους πνευματικούς τους αγώνες έλαβαν προ των μαθητών του Ιησού και "οι δεδιωγμένοι" προφήτες. Οι προφήτες υπέμειναν "ένεκεν, του Θεού" τους ονειδισμούς, τις διώξεις και τις κακολογίες των ψευδομένων εναντίον τους. Οι υπακούοντες στο Θεό και υποτασσόμενοι στο θείο Του Θέλημα και οι εκτελούντες τις εντολές Του, ανέκαθεν, εδιώκοντο. Τότε μεν οι προφήτες και πατριάρχες και όλοι οι άγιοι της Π.Δ.. τώρα δε οι μαθητές και οι απόστολοι και όλοι οι άγιοι της Κ.Δ. Έτσι, προφήτες και μαθητές- απόστολοι τίθενται στην ίδια ευθεία, εξισούνται στο έργο της διακονίας και ανταμείβονται αναλόγως. Η εξίσωση των μαθητών - αποστόλων με τους προφήτες, αναπτέρωσε το φρόνημα των πρώτων, συνεχίζει δε να ενισχύει και αναπτερώνει το φρόνημα και την αποφασιστικότητα των μετά ταύτα ακολουθησάντων μέχρι και σήμερα την πρόσκληση του Σωτήρος Ιησού Χριστού.
Συμπεράσματα
Οκτώ, λοιπόν, είναι οι μακαρισμοί, δια των οποίων ο άνθρωπος δύναται να καταστεί, κατ' Αυτόν τον Κύριο, ΜΑΚΑΡIΟΣ, ήτοι ευτυχής και, φυσικά, μέτοχος, κληρονόμος της επουρανίου βασιλείας. Πιθανότατα, οι οκτώ μακαρισμοί του Ματθαίου διαφέρουν των τεσσάρων μακαρισμών του Λουκά και των τε
σσάρων αυτού ταλανισμών, αρχομένων δια των "ουαί". Και των δύο ιερών Ευαγγελιστών οι μακαρισμοί - ταλανισμοί δεν υποδηλώνουν τάξεις ανθρώπων. αλλά τρόπους επιτεύξεως της μακαριότητος, μέσα αποκτήσεως των αρετών για την κατάκτηση και ιδιοποίηση της χριστιανικής τελειότητος, γι αυτό και εισεχώρησαν και στην εκκλησιαστική, αλλά και στη νεκρώσιμη ακολουθία.
[1] Βλ. Λουκ. Χ. Φίλη, Παράλληλοι περικοπαί των Συνοπτικών Ευαγγελίων. Τόμ. Α'. Αθήνα 1994 (νεώτερη έκδοση. 1η έκδ. 1986), σελ. 163.
[2] Ιω. Σταματάκου, Λεξικόν Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης. Αθήναι 1949, σελ. 593, στήλη β'.
[3] Πρβλ. Κ. Δυοβουνιώτου, Κρίσις περί των συγγραμμάτων Μακαρίου του Αιγυπτίου. Αθήναι 1924, Ιουστίνου Πόποβιτς, Το πρόβλημα της προσωπικότητος και της γνώσεως, κατά τον άγιον Μακάριον τον Αιγύπτιον. Αθήναι 1926, Δ.Σ. Μπαλάνου, Πατρολογία. Αθήναι 1930, σελ. 280-282.
[4] (Βλ. Migne P.G. 34, 385-392. Πρβλ. και Migne αυτόθι 261-263, καθώς και 967-970 και 971-978).
[5] Πρβλ. Λ.Χ. Φίλη, Το δίκαιο της ειρήνης κατά τη διδασκαλία του Ιησού Χριστού. Αθήναι 1982, του ιδίου, ο Πόλεμος ως άρνηση της Ειρήνης (Φωτοτυπημένη έκδοση Σχολής Αξιωματικών Χωροφυλακής. Αθήναι. Νοέμβριος 1980, ως και άρθρα του ιδίου σε περιοδικά και εφημερίδες.
[6] Πρβλ. Λ.Χ. Φίλη, Παράλληλοι περικοπαί των Συνοπτικών Ευαγγελίων. Τόμος Α'. Αθήνα 1994, Α' έκδοση, Αθήνα 1986, σελ. 233 εξ., 241 εξ.
1.- Ο πρώτος Μακαρισμός (5,3)
Από του 3ου στίχου αρχίζουν οι Μακαρισμοί. Πρώτοι εκ των ανθρώπων οι οποίοι είναι μακαρίζονται "οι πτωχοί τω πνεύματι". Ιδού το περιεχόμενό του:
"Μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι,
ότι αυτών έστιν η βασιλεία των ουρανών",
ήτοι μακάριοι και ευτυχισμένοι είναι όσοι συναισθάνονται με ταπεινοφροσύνη το φτωχό τους πνευματικό επίπεδο, διότι δική τους είναι η βασιλεία των ουρανών.
Κατά τον πρώτο τούτο μακαρισμό, πρώτοι, λοιπόν, μακαρίζονται οι "πτωχοί τω πνεύματι", ήτοι όχι οι πτωχοί ως πράς τα υλικά αγαθά, αλλά οι οικειοποιούμενοι όλες τις αρετές, οι θεωρούντες πάντα ελάχιστα τα χαρίσματά τους και τις αρετές τους και παρακαλούντες το Θεό για την επαύξησή τους. Υπό τον όρο "πνεύμα" δεν μπορεί να νοείται" η ψυχή", όπως ισχυρίζεται ο ιερός Χρυσόστομος. Ο άνθρωπος πρέπει να αισθάνεται, πάντοτε, "πτωχός τω πνεύματι", να προσφεύγει δε στην πηγή της σοφίας για την ανάπτυξη του πνεύματός του, για την ενίσχυση των πνευματικών του δυνάμεων και ικανοτήτων και για τον πολλαπλασιασμό των χαρίτων και αρετών του. Ο " πτωχός τω πνεύματι" είναι "ο ευσεβής " και "ο κεχρισμενος" από το Θεό ( πρβλ. και Ησαyου 61,1), ο παντοιοτρόπως στερηθείς φυσικών η μη προσόντων και δωρεών και αναμένων την αναπλήρωσή τους από το θεό, προ πάντων δε ο "ταπεινός", ο "ταπεινόφρων", ο "εκουσίαν ταπεινοφροσύνην" δεικνύων (Γρηγόριος ο Νύσσης), όπως υποστηρίζουν οι Χρυσόστομος, Βασίλειος ο Μέγας, Γρηγόριος ο Νύσσης, Ζιγαβηνός κ.ά.
Δίκαια, λοιπόν, "αυτών έστιν η βασιλεία των ουρανών". Χαρακτηριστική η χρήση του ενεστώτα "εστίν", ήτοι σε χρόνο ενεστώτα, γιατί η βασιλεία των ουρανών υπάρχει, είναι, και είναι για αυτούς, ενώ στους άλλους μακαρισμούς γίνεται χρήση μέλλοντα, για να δηλωθεί, ότι τα στοιχεία αυτά θα εκπληρωθούν στο μέλλον.
"Μακάριοι", είπαμε, σημαίνει ευτυχείς, ευλογημένοι, αλλά στη βασιλεία των ουρανών θα είναι μόνον "μακάριοι", "ευτυχείς", "ευλογημένοι". Ως "πτωχοί τω πνεύματι" θεωρούνται και είναι "μακάριοι" ήδη από τη γη στην επί της γης "Εκκλησία", η οποία παρίσταται ως παράρτημα της "εν ουρανοίς βασιλείας". Θα ολοκληρωθεί δηλ. η μακαριότητά τους στους ουρανούς.
2.- Ο δεύτερος Μακαρισμός (5,4)
Μετά τους "πτωχούς τω πνεύματι" τη δεύτερη θέση κατέχουν οι "πενθούντες": "μακάριοι οι πενθούντες, ότι αυτοί παρακληθήσονται", ήτοι:
μακάριοι και ευτυχισμένοι είναι, όσοι πενθούν για την επικρατούσα κακότητα, διότι αυτοί θα παρηγορηθούν από το Θεό.
Η σειρά των μακαρισμών δεν είναι σε όλους τους κώδικες η ίδια, καθόσον ο τρίτος αναφέρεται ως δεύτερος και ο δεύτερος ως τρίτος. Όλοι θα περίμεναν να μακαρίζονται οι ευρισκόμενοι σε κατάσταση χαράς, οι χαρούμενοι, παραδόξως, όμως, μακαρίζονται οι "πενθούντες", αυτοί τους οποίους οικτίρουν οι άνθρωποι, αυτοί τους οποίους θεωρούν δυστυχισμένους και αθλίους οι άνθρωποι. Εν τούτοις, δεν πρόκειται για τους πενθούντες από απώλεια προσφιλών τους προσώπων ή από απώλεια υλικών πραγμάτων, αλλά για τους πενθούντες για τις αμαρτίες τους και για το κακό που επικρατεί στον κόσμο. Αυτοί μόνο θα παρηγορηθούν από το Θεό. Η εικόνα, βέβαια, είναι παρμένη από κοσμικούς λόγους πενθούντες, από ανθρώπους έχοντες απολέσει προσφιλή τους πρόσωπα.
Μιλώντας για λύπη κατά κόσμον ο θείος Παύλος και λύπη κατά Θεόν, παρατηρεί' η μεν "του κόσμου λύπη θάνατον κατεργάζεται", η δε "κατά Θεόν λύπη μετάνοιαν εις σωτηρίαν αμεταμέλητον κατεργάζεται" (Β' Κορ. 7,10). Ο Ιησούς δε μίλησε για "λυπουμένους", αλλά για "πενθούντες". Οι "πενθούντες", συναισθανόμενοι τα αμαρτήματά τους, μπορούν να χαίρουν, κατά τον Παύλο: "Χαίρετε εν Κυρίω πάντοτε· πάλιν ερώ, χαίρετε" (Φιλιπ. 4,4), και να παρηγορηθούν από το Θεό. Θα παρηγορηθούν δε και εδώ στη γη και στους ουρανούς. Η ελπίδα της απολυτρώσεως δεν αποτελεί παρά παρηγοριά ανυπολόγιστης αξίας. Εις όσους αναφέρονται το ρήμα "παρακληθήσονται" και το ουσιαστικό "παράκληση", σχετίζονται, ετυμολογικά, με τον "Παράκλητο", ο οποίος στάλθηκε, για να παρακαλεί, για να παρηγορεί τους ανθρώπους εδώ στη γη και για να τους εμβάλει τον πόθο της μακαριότητος δια την ουράνια ζωή.
Όσες λύπες κι αν έχουμε εδώ στη γη και όσα πένθη κι αν μας έχουν περιζώσει από διάφορες αιτίες, άμα είμαστε "πενθούντες", κατά την έννοια αυτή εδώ, όταν πενθούμε δηλαδή συνεχώς για τα αμαρτήματά μας, θα παρακληθούμε, θα παρηγορηθούμε από το Θεό. Ώστε, αδελφέ μου, "ει θέλεις παρακαλείσθαι", εάν δηλαδή θέλεις να παρηγορηθείς από το Θεό, κατά τον ιερό Χρυσόστομο, "πένθει".
Εδώ εγκρύπτεται και η έννοια της χαρμολύπης.
3.- Ο τρίτος Μακαρισμός (5,5)
Μετά τους "πενθούντες", μακαρίζονται "οι πραείς":
"μακάριοι οι πραείς, ότι αυτοί κληρονομήσουσι την γην", ήτοι:
μακάριοι είναι, όσοι δειχθούν πράοι, διότι αυτοί θα κληρονομήσουν από το Θεό, από την εδώ κιόλας ζωή, τα αγαθά της ουράνιας κληρονομιάς.
Η κοινωνία και ο κόσμος έχουν ανάγκη από τους ήσυχους και υπομονετικούς ανθρώπους, από τους υπομένοντες με καρτερικότητα ό,τι οι άλλοι τους προσάπτουν και τους επιβάλλουν, από τους απαλλαγμένους από όλα τους τα πάθη, από τους ψυχικά ατάραχους και "αγαλλιώντας τω πνεύματι" (πρβλ. Ματθ. 11,25 = Λουκά 10,21), από αυτούς που δεν αφήνουν "την ψυχήν προς αταξίαν εκφέρεσθαι" (Γρηγόριος Νύσσης ).
Κατά κανόνα, "πραείς" είναι "οι πτωχοί τω πνεύματι". Είναι λάθος να πιστεύουμε, ότι οι "πραείς" δεν οργίζονται, καθόσον και ο Θεός οργίζεται, αλλά δεν αμαρτάνει, παραγγέλλοντας και σε μας δια στόματος του Δαυίδ το "οργίζεσθε και μη αμαρτάνετε"(ψαλμ. 4,4).
Λόγω των αλλεπαλλήλων υποχωρήσεών των οι πράοι στερούνται πολλών υλικών, γηίνων αγαθών, γι' αυτό ο Θεός θα τους καταστήσει κληρονόμους των γηίνων αγαθών (πρβλ. Αποκάλ. 5, 10), ενώ οι θρασείς και αλαζόνες δε θα απολαύσουν ούτε την πατρική κληρονομιά, θα χάσουν δε παράλληλα και την ψυχή τους, κατά τον ιερό Χρυσόστομο.
Η αντίληψη, ότι "οι πραείς" "κληρονομήσουσι την γην", είναι διάχυτη και στην Π.Δ. (πρβλ. ψαλμ 36,11). Δεν είναι ο μόνος μακαρισμός, όπου με τα θεία συνυπονοούνται και τα επίγεια. Ουσιαστικά, σ' όλους τους μακαρισμούς εννoείται απόλαυση ουρανίων και επιγείων αγαθών. Εδώ οι "πραείς" δε θα κληρονομήσουν μόνο τη βασιλεία των ουρανών, αλλά και τη γη της επαγγελίας (πρβλ Γεν. 12,7. 13,15 κ.ά. και Εβρ. 11,9.10). Η γη της επαγγελίας είναι τόπος και προεικόνιση της επουράνιας βασιλείας. Ο Ιησούς από τη γη της επαγγελίας ανάγεται εις την "επουράνιον Ιερουσαλήμ". Τη γη εδώ διεκδικούν με διάφορα μέσα και με όπλα και με βία αντιμαχόμενες ομάδες, ενώ την επουράνια βασιλεία μόνον "οι πραείς" και οι άλλοι μακαριζόμενοι από τον Ιησού Χριστό.
4.- Ο τέταρτος Μακαρισμός (5,6)
Μετά τους "πραείς" μακαρίζονται "οι πεινώντες και διψώντες την δικαιοσύνην" :
"μακάριοι οι πεινώντες και διψώντες την δικαιοσύνην, ότι αυτοί χορτασθήσονται", ήτοι:
μακάριοι είναι, όσοι, κατεχόμενοι από σφοδρή εσωτερική πείνα και δίψα, επιθυμούν τη δικαιοσύνη, διότι αυτοί, ως πεινασμένοι και διψασμένοι, θα χορτασθούν, ικανοποιώντας πλήρως την επιθυμία τους αυτή.
Ο τέταρτος αυτός μακαρισμός εκφράζει την επιθυμία των πεινώντων και διψώντων, γενικά, επιθυμία, η οποία κρίνεται λογική και δίκαιη. Εδώ, όμως, η πείνα και η δίψα αναφέρονται στη δικαιοσύνη. Ενώ έπρεπε να μακαρίζονται οι κάτοχοι της δικαιοσύνης, μακαρίζονται, αντίστοιχα, οι πεινώντες και διψώντες αυτήν. Η κατά τη φαρισαϊκή αντίληψη έννοια της δικαιοσύνης καταρρίπτει
τον πάρα πάνω, φαινομενικά, λογικό και δίκαιο μακαρισμό της. Την αντίληψη της φαρισαϊκής αυτής εννοίας της δικαιοσύνης καταρρίπτει και η ρήση "δικαιοσύνην μάθετε οι ενοικούντες επί της γης" (Ησαyου 26,9). Ο άνθρωπος δεν πρέπει να επιθυμεί να γίνεται κάτοχος της κατά κόσμον ή - και πλέον χειρότερα - της κατά φαρισαίους δικαιοσύνης, αλλά της κατά Θεόν, της δικαιοσύνης των πνευματικών δυνάμεων των ενοικούντων εν τοις ουρανοίς.
Η ικανοποιούσα τα προσωπικά συμφέροντα δικαιοσύνη, πόρρω απέχει της απονομής της δικαιοσύνης, υπηρετεί την αδικία, την καταπάτηση και παραβίαση του δικαίου. Αυτής της δικαιοσύνης πρέπει να απέχουν τα τέκνα του Θεού, οπότε είναι "οι πεινώντες και διψώντες αυτήν". Οι ίδιοι αυτοί είναι "μακάριοι", διότι εμπράκτως και μετά δυνάμεως και θελήσεως υπηρετούν, υποστηρίζουν και εφαρμόζουν απόλυτα το δίκαιο.
Οι έννοιες της πείνας και της δίψας επέβαλαν τη χρήση του ρήματος "χορτάζομαι", της ίδιας ρίζας με το χορταίνω της δημοτικής. "Οι πεινώντες και διψώντες" όχι τη φαρισαϊκή και κατά κόσμον δικαιοσύνη, αλλά την κατά Θεόν, θα χορτασθούν από την επικρατούσα στις πνευματικές δυνάμεις, τις ενοικούσες εν τοις ουρανοίς, δικαιοσύνη. (πρβλ. Ρωμ. 14,17). Η δικαιοσύνη αυτή είναι αυτή που ανταποκρίνεται και συμβιβάζεται με την επιτέλεση του θελήματος του Θεού, η οποία αποτελούσε και το "βρώμα", ήτοι την τροφή του Ιησού. (βλ. Ιωάν. 4,34. Πρβλ. Ματθ. 3,15).
Η κατά χρόνο μέλλοντα εκφορά του ρήματος εξυπονοεί την ικανοποίηση του χορτασμού στο μέλλον. Μόλις ενοικήσουν στους ουρανούς, θα εκπληρωθεί ο πόθος του χορτασμού της δικαιοσύνης.
5.- Ο πέμπτος Μακαρισμός (5,7)
Μετά τους "πεινώντες και διψώντες την δικαιοσύνην", μακαρίζονται "οι ελεήμονες":
"μακάριοι οι ελεήμονες, ότι αυτοί ελεηθήσανται", ήτοι:
μακάριοι είναι, όσοι συμμετέχουν και συμπονούν στη δυστυχία του συνανθρώπου τους, διότι αυτοί θα ελεηθούν από το Θεό κατά την τελική κρίση.
Προφανώς, ως "ελεήμονες" δε νοούνται μόνον οι ενισχύοντες οικονομικά πάσχοντες συνανθρώπους τους, αλλά οι συμπαριστάμενοι προς αυτούς παντοιότροπα.
Η λέξη "ελεήμων" συνεκφέρεται στην Π.Δ. με τη λέξη "οικτίρμων" και αποδίδεται κατά κανόνα στο Θεό ( πρβλ. ψαλμ. 85,15.102,8. 110,4. 111,4. 114,5. 144,8 ). Οι παλαιοδιαθηκικές αυτές εκφράσεις έχουν επηρεάσει στη διατύπωση αντιστοίχων και παρεμφερών λειτουργικών εκφράσεων, όπως π.χ.:
"όπως ελεήμων και φιλάνθρωπος Θεός υπάρχεις",
"Κύριε οικτίρμον και ελεήμον, μακρόθυμε και πολυέλεε",
"δια τα ελέη σου και τους οικτιρμούς σου, ους εξέχεας πλουσίως εφ' ημάς",
"Δια των οικτιρμών του μονογενούς σου Υιού" κ.ά.
Από τις εκφράσεις αυτές βλέπουμε, ότι και ο Ιησούς χαρακτηρίζεται ως "ελεήμων" και σ' Αυτόν προσιδιάζει κατ' εξοχήν ο όρος, διότι, "Θεός ων, εγένετο άνθρωπος", "Ίνα ελεήμων γένηται και πιστός αρχιερεύς τα προς τον Θεόν" (Εβρ. 2, 17). Ως λέξη απαντά μόνον εδώ και στην προς Εβρ.2,17.
Όπως μακαρίζονται "οι πεινώντες και διψώντες την δικαιοσύνην", διότι ο Θεός είναι δίκαιος, έτσι μακαρίζονται και "οι ελεήμονες", διότι ο Θεός είναι "ελεήμων και φιλάνθρωπος" (πρβλ. ψαλμ.11,5). Ό,τι είναι ο Θεός, οφείλει να γίνεται και ο άνθρωπος κατ' απομίμηση και κατά χάρη, δηλ. "άγιος" είναι ο Θεός, "άγιος" να γίνει και ο άνθρωπος, "δίκαιος" είναι ο Θεός, "δίκαιος" να γίνει και ο άνθρωπος, "ελεήμων" είναι ο Θεός, "ελεήμων" να γίνει και ο άνθρωπος.(πρβλ. Παροιμ. 17,5. Ιάκ.2, 13 ).
Όσοι, λοιπόν, αποκτήσουν το ιδίωμα τούτο του Θεού, θα απολαύσουν το έλεος του Θεού κατά την εσχάτη ημέρα, χωρίς να στερηθούν τούτο και κατά την επίγεια ζωή τους. Θα επιδείξουν ανθρώπινο έλεος και θα τύχουν θείου και επουρανίου.
6.- Ο έκτος Μακαρισμός ( 5,8 )
Μετά τους "ελεήμονες" μακαρίζονται "οι καθαροί τη καρδία":
"μακάριοι οι καθαροί τη καρδία, ότι αυτοί τον Θεόν όψονται", ήτοι:
μακάριοι είναι, όσοι διακρίνονται για την καθαρότητα της καρδιάς τους, διότι αυτοί θα δουν το Θεό.
Οι καθαροί στην καρδιά είναι εκείνοι, οι οποίοι δεν επιτρέπουν στο διάβολο να εισέλθει εντός τους και να τους μολύνει, είναι εκείνοι, οι οποίοι έχουν δώσει την καρδιά τους εξ ολοκλήρου στο Θεό, είναι οι μεγαλόκαρδοι, αυτοί που χωρεί στην καρδιά τους ο Θεός και οι άγιοι αυτού και όλοι οι συνάνθρωποί τους, είναι εκείνοι, οι οποίοι έχουν καταστήσει την καρδιά τους κέντρο εκπορεύσεως της αγάπης.
Ο μακαρισμός τούτος σχετίζεται με την έβδομη εντολή, αλλά, ταυτόχρονα, παρουσιάζει και ιδία υπόσταση, ιδία οντότητα. Η έννοια του μακαρισμού είναι ευρύτερη της εννοίας της 7ης εντολής ( πρβλ. Ματθ. 5,43 - 48 ).
Ο μακαρισμός αναφέρεται σ' αυτούς που έχουν συνείδηση της υπάρξεώς τους, της ζωής τους, ανάγονται στη σφαίρα του θείου και ενστερνίζονται τη θέση του πλησίον (πρβλ. Ψαλμ. 23,4). Υπό τις προϋποθέσεις αυτές προφυλάσσονται από κάθε κακό και μολυσμό αμαρτίας, αντιστρατευόμενοι σθεναρώς στο έργο του διαβόλου και αποκρούοντες δυναμικά, κάθε επίθεση και επενέργεια αυτού (πρβλ. Ματθ.6,22).
Όταν κανείς διακρίνεται για την καθαρότητα της καρδιάς του, δεν ελέγχεται ποτέ από τη συνείδησή του.
Αφού η καθαρή καρδιά απομακρύνει το διάβολο, αυτή πληρούται θείας χάριτος.
Να, γιατί θα δουν το Θεό, χωρίς η θέση αυτή να καταργεί άλλη, κατά την οποία "ουδείς Θεόν εώρακε πώποτε" (Ιωάν.1,18, Α' Ιωάν. 47,12). Η καθαρή καρδιά αντανακλά ως κάτοπτρο, ως καθρέπτης, μέσω του οποίου βλέπει κανείς το Θεό. Η ακάθαρτη καρδιά δεν έχει δυνατότητες αντανακλάσεως, αλλά πωρώνεται περισσότερο και συσκοτίζεται, καλυπτομένη από τα έργα του πονηρού.
Η ανθρώπινη φύση δεν μπορεί, βέβαια, να δει τη θεία, αλλά στη ζωή αυτή βλέπουμε το Θεό "δι' εσόπτρου εν αινίγματι", ενώ στην άλλη θα τον δούμε "πρόσωπον προς πρόσωπον" (Α' Κορ. 13, 12). Ουαί, σ όσους δεν μπορούν "δι' εσόπτρου εν αινίγματι" να δουν το Θεό, δηλ. σ' όσους δε βλέπουν το Θεό σα σε καθρέπτη, θαμπά και ατελώς, ώστε να μένουν σ' αυτούς πολλά αινίγματα. Οι ανίδεοι αυτοί της θεότητος, οι αμέτοχοι της θείας χάριτος, οι άθεοι, θα δουν το διάβολο "πρόσωπον προς πρόσωπον", διότι αυτόν είχαν σ' όλη τους τη ζωή στην καρδιά τους, ο διάβολος δηλ. κυριαρχούσε στην ψυχή τους και στο σώμα τους.
7.- Ο έβδομος Μακαρισμός (5,9)
Μετά τους "καθαρούς τη καρδία" μακαρίζονται "οι ειρηνοποιοί":
"μακάριοι οι ειρηνοποιοί, ότι αυτοί υιοί Θεού κληθήσονται", ήτοι:
ευτυχισμένοι και ευλογημένοι είναι, όσοι έχουν μέσα τους την "από Θεού ειρήνη", διότι αυτοί θα αναγορευθούν στους ουρανούς υιοί Θεού.
"Ειρηνοποιοί" είναι οι εμφορούμενοι από την ειρήνη του Θεού, την οποία μεταδίδουν και στους άλλους. Ειδικότερα, "ειρηνοποιοί" είναι αυτοί που καλλιεργούν τις μεταξύ αυτών και του Θεού εναρμόνιες σχέσεις, που προάγουν τις μεταξύ αυτών και των συνανθρώπων τους εναρμόνιες σχέσεις και που ελέγχουν αυστηρά τις μεταξύ αυτών και του εαυτού τους εναρμόνιες σχέσεις. Το τελευταίο τούτο είναι απαραίτητο στοιχείο, διότι, αν κάποιος δεν ειρηνεύσει "το θέλημα της ιδίας σαρκός, μετά του θελήματος της ψυχής αυτού" (Ζιγαβηνός) και αν δεν υποτάξει "το χείρον τω κρείττονι" (Ζιγαβηνός), δεν μπορεί να είναι "ειρηνοποιός".
Αυτοί, κατά τον ιερό Χρυσόστομο, "και ετέρους στασιάζοντες συνάγωσιν". Κατά το Γρηγόριο Νύσσης, "ειρηνοποιός εστίν ο ειρήνην διδούς άλλω". Ο συγγραφεύς της προς Εβραίους επιστολής παρατηρεί, επιγραμματικά, ότι χωρίς ειρήνη "ουδείς όψεται τον Κύριον" (Εβρ. 12,14), γι' αυτό και συνιστά: "Ειρήνην διώκετε μετά πάντων και τον αγιασμόν" (Εβρ.12,Ι4).
Η έκφραση "ουδείς όψεται τον Κύριον" χωρίς ειρήνη, συνδέει άρρηκτα τον έκτο με τον παρόντα έβδομο μακαρισμό. Ο Χριστός ήλθε στον κόσμο, για να καταστήσει δυνατούς και ικανούς τους ανθρώπους, οι οποίοι "το
ν Θεόν όψονται", δηλ. να αποκαταλλάξει τα διεστώτα. Ως "άρχων της ειρήνης" ο Κύριος, ειρήνη παρέχει προς πάντας [5]. Όσοι δε αποδέχονται αυτήν, καθίστανται "υιοί Θεού", έχουν το προνόμιο και την "εξουσίαν τέκνα Θεού γενέσθαι" (Ιωάν.1,12). Όσοι επιδιώκουν την ειρήνη του Θεού, συμβιβάζουν τα ασυμβίβαστα, ήτοι είναι μεν "υιοί Θεού", αλλά και "οι δεδιωγμένοι ένεκεν δικαιοσύνης" και ειρήνης, γι' αυτό και στον επόμενο στίχο εξαίρονται, εμφατικά, "οι δεδιωγμένοι ένεκεν δικαιοσύνης".
8.- Ο όγδοος Μακαρισμός (5,10)
Μετά τους "ειρηνοποιούς", λοιπόν, μακαρίζονται "οι δεδιωγμένοι ένεκεν δικαιοσύνης" :
"μακάριοι οι δεδιωγμένοι ένεκεν δικαιοσύνης, ότι αυτών εστίν η βασιλεία των ουρανών", ήτοι:
μακάριοι είναι, όσοι έχουν υποστεί διωγμούς ένεκα της απόλυτης αφοσιώσεώς τους στη δικαιοσύνη του Θεού, διότι δική τους είναι η βασιλεία των ουρανών.
Υπό τον όρο "δικαιοσύνη" νοούνται όλες οι αρετές, κατά τη χριστιανική διδασκαλία, οι οποίες και ορίζουν τη χριστιανική τελειότητα. Οι αρετές αυτές καθορίζουν τη συμπεριφορά του ανθρώπου προς το Θεό, προς το συνάνθρωπο και προς αυτόν τον εαυτόν του. Ανάλογη, όμως, πρέπει να είναι και η συμπεριφορά των ανθρώπων προς το χαρισματούχο, προς τον εμφορούμενο από τα χριστιανικά αυτά ιδεώδη. Δυστυχώς, όμως, δε συμβαίνει αυτό, αλλ' οι επιδιώκοντες τη χριστιανική τελειότητα, διώκονται. Διώκονται δε, ακριβώς, "αρετής ένεκεν", κατά τον ιερό Χρυσόστομο. Το σύνολο των αρετών ορίζουν την έννοια της δικαιοσύνης. Όσοι δε είναι προικισμένοι με τις αρετές της θρησκείας του Ναζωραίου, θα κληρονομήσουν τη βασιλεία των ουρανών.
Βέβαια, τη βασιλεία των ουρανών δε θα κληρονομήσουν μόνον "οι δεδιωγμένοι ένεκεν δικαιοσύνης" ούτε μόνον "οι πτωχοί τω πνεύματι" του πρώτου μακαρισμού, αλλά οι μακαριζόμενοι από του α' μέχρι του η' τούτου μακαρισμού. Έτσι, σ' όποια κατηγορία μακαρισμών, και αν ανήκει κανείς, πέρα της προκαθορισμένης γι' αυτήν αμοιβής, θα απολαύσει και τη βασιλεία των ουρανών. Ώστε, και (1)"οι πτωχοί τω πνεύματι", και (2) "οι πενθούντες", και (3) "οι πραείς", και (4) "οι πεινώντες και διψώντες την δικαιοσύνην", και (5) "οι ελεήμονες", και (6) "οι καθαροί τη καρδία", και (7) "οι ειρηνοποιοί", και (
8 ) "οι δεδιωγμένοι ένεκεν δικαιοσύνης" θα αξιωθούν να πολιτογραφηθούν πολίτες της βασιλείας των ουρανών.
9.- Ο Μακαρισμός των ονειδιζομένων, των διωκομένων
και των κακολογουμένων (5,11)
Πέραν, όμως, των ανωτέρω Μακαρισμών, εδώ μακαρίζονται και οι ονειδιζόμενοι και οι διωκόμενοι και οι παντοίως κακολογούμενοι. Όντως δε, ο Κύριος διαβεβαιώνει όλους, ότι:
"μακάριοί έστε όταν ονειδίσωσιν υμάς και διώξωσι και είπωσι παν πονηρόν ρήμα καθ' υμών ψευδόμενοι ένεκεν εμού", ήτοι:
μακάριοι είστε, όταν σας βρίσουν οι άνθρωποι και προβούν σε δίωξή σας και πουν, ψευδόμενοι, κάθε είδους κακολογία εναντίον σας για μένα.
Προφανώς, εδώ, δεν έχουμε ένα νέο μακαρισμό, αλλά μία επεξήγηση του τελευταίου, ήτοι του ογδόου μακαρισμού. Δια του "εστέ" προσδιορίζεται η κατηγορία ανθρώπων, στην οποία αναφέρεται ο όγδοος μακαρισμός. Αυτοί δε είναι οι μαθηταί του Ιησού, αλλά και όλοι όσοι αναδειχθούν όργανά Του, συνεχίζοντας το έργο τους. Αυτοί είναι οι μάρτυρες, οι άγιοι και οι όσιοι. Τα όργανα του Θεού, τους μαθητές του Ιησού δηλ. και τους συνεχιστές του έργου τους θα κακολογούν και θα βρίζουν οι άνθρωποι, δηλ. θα υφίστανται το δια του λόγου και της γλώσσας μαρτύριο, θα εφαρμόζονται στην πράξη τα δια του λόγου απειλούμενα και θα ακούγονται εναντίον τους όλα τα είδη των κατηγοριών και κακολογιών. Όλα δε τα βέλη αυτά, ήτοι τους ονειδισμούς, τις διώξεις και τις κακολογίες και κατηγορίες, θα τα εκτοξεύουν εναντίον των μαθητών, ψευδόμενοι, μόνο και μόνο, διότι είναι αφοσιωμένοι στο όνομα του Χριστού.
Η μετοχή "ψευδόμενοι" και ο εμπρόθετος προσδιορισμός "ένεκεν εμού" προσδιορίζουν ποίοι, ονειδιζόμενοι, διωκόμενοι και κακολογούμενοι, θα είναι μακάριοι. Δε θα είναι, λοιπόν, μακάριοι όλοι οι καθ' οιονδήποτε τρόπο και για οποιαδήποτε αιτία χαρακτηρίζονται ως ονειδιζόμενοι, διωκόμενοι και κακολογούμενοι. Άνευ των προσδιορισμών αυτών "μάλλον άθλιος ο κακώς ακούων", κατά το Ζιγαβηνό.
Μακάριοι, λοιπόν, θα είναι "οι δεδιωγμένοι ένεκεν δικαιοσύνης" και οι παντοιότροπα διωκόμενοι "ένεκεν εμού". Άρα, οι εκφράσεις "ένεκεν δικαιοσύνης" και "ένεκεν εμού" είναι αντίστοιχες και ισοδύναμες, καθόσον η δικαιοσύνη είναι του Ιησού, ως β' προσώπου της Αγίας Τριάδας.
10.- Η εκ των Μακαρισμών εκδήλωση της άφατης χαράς (5,12)
Προ πάσης άλλης ενεργείας και αντιδράσεως οι προσκαλούμενοι να καταστούν κληρονόμοι της βασιλείας των ουρανών, ακούν ασμένως, αλλά και έκπληκτοι το:
"Χαίρετε και αγαλλιάσθε, ότι ο μισθός υμών πολύς εν τοις ουρανοίς", ήτοι:
χαίρετε και εκδηλώστε κατά τρόπο άφατο τη χαρά σας, διότι ο μισθός σας θα είναι πολύ μεγάλος στους ουρανούς.
Των ρημάτων "χαίρετε και αγαλλιάσθε" δεν προηγείται το υποκείμενο, αλλά εισάγεται δι' αυτών η πρόταση για έμφαση και εντυπωσιασμό.
Ο χαιρετισμός δια του "χαίρετε"' α) είναι αναστάσιμος β) μαρτυρεί για το κυριαρχούν στον άνθρωπο συναίσθημα' και γ) υποδεικνύει το καθήκον του Χριστιανού. Ιδού, γιατί προς όλους ο διδάσκων απευθύνει το "χαίρετε", πολλάκις δε συνοδευόμενο από το ρηματικό τύπο "αγαλλιάσθε". Το χαιρετισμό αυτό απευθύνει ο θείος Παύλος προς τους Φιλιππησίους' "χαίρετε εν Κυρίω πάντοτε, πάλιν ερώ, χαίρετε" (Φιλιπ.4.4). Η χαρά και η ειρήνη προέχουν και υπερτερούν και των ονειδισμών και των διώξεων και των κακολογιών.
Το ρήμα "αγαλλιάσθαι", προερχόμενο από το "αγάλλομαι", είναι δημιούργημα - ως ρήμα - της κοινής Ελληνιστικής Αλεξανδρινής διαλέκτου της Ελληνικής γλώσσας. Το χρησιμοποιούν πολλές φορές οι μεταφραστές της Π.Δ. στη μετάφραση των Ο', σημαίνει δε σκιρτώ από χαρά, χαίρω ιδιαίτερα και αφάνταστα. Και ο Κύριος Ιησούς "ηγαλλιάσατο τω πνεύματι" κατά την υπερήφανη και νικηφόρα επιστροφή των Ο' ή ΟΒ' μαθητών Του (βλ. Λουκά 10,21= Ματθ.11,25). Και στην Κόρη της Ναζαρέτ "ηγαλλίασε το πνεύμα [της] επί τω Θεώ τω σωτήρι [της]" (Λουκ.1,47), αλλά και στην Ελισάβετ, καθώς άκουσε "τον ασπασμόν της Μαριάμ, εσκίρτησε το βρέφος εν αγαλλιάσει εν τη κοιλία αυτής" (Λουκ.1,41)[6]. Ενώ στην Π.Δ. η άφατη χαρά εκδηλώνεται με πολλά ρήματα, στην Κ.Δ. έχουμε ως κατ' εξοχήν ρήμα εκδηλώσεως της άφατης χαράς το "αγαλλιάσθαι". Η άφατη χαρά έχει ως αιτία την ανταμοιβή, την οποία θα λάβουν οι καθ' οιονδήποτε τρόπο μακαριζόμενοι, αλλά η ανταμοιβή αυτή δε σχετίζεται με την επίγεια ζωή, αλλά με την ουράνια.
Την ίδια ανταμοιβή για τους πνευματικούς τους αγώνες έλαβαν προ των μαθητών του Ιησού και "οι δεδιωγμένοι" προφήτες. Οι προφήτες υπέμειναν "ένεκεν, του Θεού" τους ονειδισμούς, τις διώξεις και τις κακολογίες των ψευδομένων εναντίον τους. Οι υπακούοντες στο Θεό και υποτασσόμενοι στο θείο Του Θέλημα και οι εκτελούντες τις εντολές Του, ανέκαθεν, εδιώκοντο. Τότε μεν οι προφήτες και πατριάρχες και όλοι οι άγιοι της Π.Δ.. τώρα δε οι μαθητές και οι απόστολοι και όλοι οι άγιοι της Κ.Δ. Έτσι, προφήτες και μαθητές- απόστολοι τίθενται στην ίδια ευθεία, εξισούνται στο έργο της διακονίας και ανταμείβονται αναλόγως. Η εξίσωση των μαθητών - αποστόλων με τους προφήτες, αναπτέρωσε το φρόνημα των πρώτων, συνεχίζει δε να ενισχύει και αναπτερώνει το φρόνημα και την αποφασιστικότητα των μετά ταύτα ακολουθησάντων μέχρι και σήμερα την πρόσκληση του Σωτήρος Ιησού Χριστού.
Συμπεράσματα
Οκτώ, λοιπόν, είναι οι μακαρισμοί, δια των οποίων ο άνθρωπος δύναται να καταστεί, κατ' Αυτόν τον Κύριο, ΜΑΚΑΡIΟΣ, ήτοι ευτυχής και, φυσικά, μέτοχος, κληρονόμος της επουρανίου βασιλείας. Πιθανότατα, οι οκτώ μακαρισμοί του Ματθαίου διαφέρουν των τεσσάρων μακαρισμών του Λουκά και των τε
σσάρων αυτού ταλανισμών, αρχομένων δια των "ουαί". Και των δύο ιερών Ευαγγελιστών οι μακαρισμοί - ταλανισμοί δεν υποδηλώνουν τάξεις ανθρώπων. αλλά τρόπους επιτεύξεως της μακαριότητος, μέσα αποκτήσεως των αρετών για την κατάκτηση και ιδιοποίηση της χριστιανικής τελειότητος, γι αυτό και εισεχώρησαν και στην εκκλησιαστική, αλλά και στη νεκρώσιμη ακολουθία.
[1] Βλ. Λουκ. Χ. Φίλη, Παράλληλοι περικοπαί των Συνοπτικών Ευαγγελίων. Τόμ. Α'. Αθήνα 1994 (νεώτερη έκδοση. 1η έκδ. 1986), σελ. 163.
[2] Ιω. Σταματάκου, Λεξικόν Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης. Αθήναι 1949, σελ. 593, στήλη β'.
[3] Πρβλ. Κ. Δυοβουνιώτου, Κρίσις περί των συγγραμμάτων Μακαρίου του Αιγυπτίου. Αθήναι 1924, Ιουστίνου Πόποβιτς, Το πρόβλημα της προσωπικότητος και της γνώσεως, κατά τον άγιον Μακάριον τον Αιγύπτιον. Αθήναι 1926, Δ.Σ. Μπαλάνου, Πατρολογία. Αθήναι 1930, σελ. 280-282.
[4] (Βλ. Migne P.G. 34, 385-392. Πρβλ. και Migne αυτόθι 261-263, καθώς και 967-970 και 971-978).
[5] Πρβλ. Λ.Χ. Φίλη, Το δίκαιο της ειρήνης κατά τη διδασκαλία του Ιησού Χριστού. Αθήναι 1982, του ιδίου, ο Πόλεμος ως άρνηση της Ειρήνης (Φωτοτυπημένη έκδοση Σχολής Αξιωματικών Χωροφυλακής. Αθήναι. Νοέμβριος 1980, ως και άρθρα του ιδίου σε περιοδικά και εφημερίδες.
[6] Πρβλ. Λ.Χ. Φίλη, Παράλληλοι περικοπαί των Συνοπτικών Ευαγγελίων. Τόμος Α'. Αθήνα 1994, Α' έκδοση, Αθήνα 1986, σελ. 233 εξ., 241 εξ.
Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησον με τον αμαρτωλό