H μυστική ζωή της Ορθοδοξίας
«απ’ άρτι όψεσθε τον ουρανόν ανεωγότα και τους αγγέλους του Θεού αναβαίνοντας και καταβαίνοντας επί τον υιόν του ανθρώπου» (Ιω. α’ 52)
Ο Ναθαναήλ εξεπλάγει επειδή ο Κύριος απεκάλυψε το άδολο της καρδίας του και τον τόπο όπου βρισκόταν. Απαντώντας ο Κύριος στην ερώτησή του προσφέρει μια καινούργια αποκάλυψη: «Σας διαβεβαιώνω πως πολύ γρήγορα θα δείτε ανοιγμένο τον ουρανό και τους αγγέλους του Θεού να ανεβαίνουν και να κατεβαίνουν στον Υιό του ανθρώπου». Αυτό μας δίδει την αφορμή να κάνουμε ένα μικρό σχολιασμό και να παρουσιάσουμε πολύ σύντομα το μεγαλείο της Ορθοδοξίας, που σήμερα τιμούμε.
Η θέα του Θεού γίνεται δια της θεώσεως
Προφανώς με τη απάντησή Του αυτή ο Κύριος θέλει να τονίσει την μεγάλη αλήθεια ότι ο Ιησούς, ως Υιός του Θεού, είναι η μεγαλύτερη και κατ’ εξοχήν αποκάλυψη του Θεού στον άνθρωπο. Πράγματι οι μαθηταί Του και γενικά οι άγιοι αξιώθηκαν να δουν πολλές φορές το άνοιγμα των ουρανών και την δόξα του Θεανθρώπου Ιησού. Αυτό έγινε προ της Πεντηκοστής, αλλά και μετά την Πεντηκοστή. Ακόμη και ο Πρωτομάρτυς Στέφανος στο Συνέδριο ομολόγησε «Θεωρώ τους ουρανούς ανεωγμένους και τον υιόν του ανθρώπου εκ δεξιών του Θεού εστώτα» (Πραξ. ζ’ 56).
Αλλά ξέρουμε καλά από την εμπειρία όλων των αγίων ότι η θέα της δόξης του Θεανθρώπου γίνεται δια της θεώσεως του ανθρώπου δηλαδή δια της εσωτερικής μεταμορφώσεως και επομένως δεν είναι μια απλή θεωρία με τα σωματικά μάτια. Επάνω στο Θαβώριον Όρος «μετασκευάζονται οι οφθαλμοί των Αποστόλων τη δυνάμει του θείου Πνεύματος» και αξιώνονται να δουν την δόξα του Χριστού. Και ο Προφήτης Ηλίας «ουκ αισθητώς εκείνος είδεν» τον άσαρκο Λόγο, δηλαδή τον Χριστό, αφού το πρόσωπό του ήταν κεκαλυμμένο με την μηλωτή. Άρα δια της εσωτερικής καθάρσεως και με τους αισθητούς οφθαλμούς, που μεταμορφώνονται από το Άγιον Πνεύμα, βλέπει κανείς την δόξα του Χριστού, όπως άλλωστε και ο Ίδιος απεκάλυψε: «Μακάριοι οι καθαροί τη καρδία ότι αυτοί τον Θεόν όψονται» (Ματθ. ε’

Η μυστική ζωή της Ορθοδοξίας
Αυτά δείχνουν ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα της Ορθοδοξίας, το ότι η Ορθοδοξία είναι μυστική, δηλαδή όλη η θεολογία και η ζωής της είναι μυστική. Όταν λέμε μυστική ζωή δεν εννοούμε την ύπαρξη διαφόρων «μυστικών», αλλά την ζωή που κινείται πέρα από την επιφάνεια, άρα πέρα από αυτά που βλέπουμε. Αυτό φαίνεται καθαρά σε τρία σημεία.
Πρώτον. Η Ορθοδοξία χωρίς να παραγνωρίζει την λογική κινείται πέρα απ’ αυτή. Ο άνθρωπος λέμε συνήθως ότι είναι λογικό ον. Αυτό είναι σωστό κυρίως γιατί ο άνθρωπος πλάστηκε «κατ’ εικόνα» του Λόγου, του Δευτέρου προσώπου της Αγίας Τριάδος. Η Ορθοδοξία δεν παραθεωρεί την λογική του ανθρώπου, αλλά και δεν την απολυτοποιεί. Γνωρίζει ότι η λογική λειτουργία είναι μια από τις λειτουργίες της ψυχής, αφού η ψυχή είναι ενιαία και πολυδύναμη. Εκτός από την λογική υπάρχουν και άλλες ενέργειες όπως η επιθυμία, ο νους, η βούληση, η φαντασία κλπ. Αυτό το γνωρίζει και η σύγχρονη ψυχολογία που διαπιστώνει την ύπαρξη του υποσυνειδήτου, στο οποίο υπάρχουν πράγματα που δεν έχουν αξιολογηθεί από την λογική. Εάν λοιπόν η Ορθοδοξία είχε ανέκαθεν στραμμένη την προσοχή της σ’ αυτόν τον μυστικό και κεκρυμμένο θησαυρό που λέγεται καρδιά (κέντρο όλου του πνευματικού κόσμου) και αυτήν επιδιώκει να καθαρίσει και να ελευθερώσει. Ο Προφήτης Δαβίδ ψάλλει: «καρδίαν καθαράν κτίσον εν εμοί ο Θεός». Η καρδιά ζει την κοινωνία με τον Θεό και η λογική διατυπώνει τις εμπειρίες της. Όταν όμως ο άνθρωπος θέλει να τα καταλαβαίνει όλα με την λογική του, τότε παύει να είναι ορθόδοξος. Γίνεται σχολαστικός, δηλαδή αιρετικός.
Δεύτερον. Η Ορθοδοξία χωρίς να παραγνωρίζει τις σωματικές αισθήσεις, κινείται πέρα από αυτές. Ο άνθρωπος αποτελείται από σώμα και ψυχή. Όπως το σώμα έχει αισθήσεις το ίδιο έχει και η ψυχή. Είναι οι λεγόμενες νοερές ή πνευματικές αισθήσεις. Με την μυστηριακή ορθόδοξη ζωή οι σωματικές αισθήσεις μεταμορφώνονται, δηλαδή γίνονται αισθήσεις του Σώματος του Χριστού. Συγχρόνως αναπτύσσονται οι νοερές εσωτερικές αισθήσεις. Οι άγιοι Πατέρες λένε ότι το αληθινό στοιχείο της αναγεννήσεως του ανθρώπου είναι η ανάπτυξη των νοερών αισθήσεων. Π.χ. ο άγιος Ισαάκ μας λέγει ότι «η ζωή εν Θεώ, κατάπτωσις των αισθήσεων εστίν. Ότε δε ζήσει η καρδία, καταπίπτουσιν οι αισθήσεις. Η ανάστασις των αισθήσεων, εστίν νέκρωσις καρδίας».
Μέσα στην Εκκλησία υπάρχει μια άλλη μυστική γλώσσα δια της οποίας αγιάζονται οι σωματικές αισθήσεις και αναπτύσσονται οι νοερές αισθήσεις. Και αυτή είναι η γλώσσα του συμβόλου. Το άναμμα του κεριού, η καύση της κανδήλας, το κερί προ του Ευαγγελίου, ο τρόπος της ευλογίας θέλουν να δείξουν κάτι εσωτερικό. Επίσης η Ορθοδοξία με την εικόνα της, της οποίας την αναστήλωση εορτάζουμε σήμερα, δεν θέλει απλώς να στολίσει τους Ναούς ή να ικανοποιήσει την όραση, αλλά να μεταδώσει άλλες εμπειρίες στον προσευχόμενο Χριστιανό. Στην Ορθόδοξη αγιογραφία φαίνεται η μεταμόρφωση της ανθρωπίνης φύσεως και του κόσμου, η έκχυση του Θαβωρίου Φωτός πάνω στο ανθρώπινο σώμα, η μεγάλη αγάπη και φιλανθρωπία του Θεού, η αγάπη των αγίων στο Θεό και όλα τα εσωτερικά βιώματά τους. Είναι παρατηρημένο ότι όταν ο άνθρωπος ξέρει να βλέπει τις εικόνες, μεταμορφώνεται. Και όσο μεταμορφώνεται τόσο μπορεί να εκτιμήσει την μεγάλη αξία της Ορθόδοξης αγιογραφίας.
Τρίτον. Η Ορθοδοξία χωρίς να παραθεωρεί τα φαινόμενα, κινείται πέρα από αυτά. Ο Ορθόδοξος Χριστιανός δεν βλέπει ή δεν επηρεάζεται από τα εξωτερικά πράγματα, αλλά βλέπει την Πρόνοια του Θεού, που βρίσκεται κάτω από όλα τα ιστορικά και φυσικά γεγονότα. Αυτό γίνεται δια της εσωτερικής μεταμορφώσεως. Συνήθως εμείς, όντας ακάθαρτοι, αγνοούμε το θέλημα του Θεού και αποδίδουμε σ’ Αυτόν όλα τα πάθη μας και τους στοχασμούς μας με αποτέλεσμα να παλεύουμε με τον Θεό! Οι ορθόδοξοι σταυρώνουν όλα αυτά τα φαινόμενα. Ο άγιος Μάξιμος λέγει κάπου ότι «τα φαινόμενα πάντα δείται σταυρού… και τα νοούμενα χρήζει ταφής» και τότε ανασταίνεται ο εν ημίν λόγος και έρχεται η σωτηρία. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να σταυρώνουμε καθημερινά κάθε σχέση με τα αισθητά, την αμεσότητα και να επιδιώκουμε την ελευθέρωση του νου από την θανατηφόρο ενέργεια των εξωτερικών ερεθισμάτων. Σταυρωμένοι μπορούμε να γνωρίσουμε το μακάριο πνεύμα της Ορθοδοξίας μας και να δούμε την δόξα του Χριστού.
Είναι αλήθεια ότι τα ανωτέρω ήθελαν περισσότερη ανάπτυξη. Αλλά ο χώρος είναι περιορισμένος. Είναι όμως εξ ίσου αλήθεια ότι απαιτείται προσωπικός αγώνας για να μπορέσουμε να βιώσουμε την μυστική αυτή ζωή της Εκκλησίας. Απαιτείται αγώνας εναντίον της αμαρτίας, κάθαρση των αισθήσεων, υπακοή σε πνευματικό πατέρα και τότε θα γνωρίσουμε αυτήν την μυστική ζωή της Εκκλησίας, που δυστυχώς είναι άγνωστη σε πολλούς Ορθοδόξους. Τότε τα ακατάληπτα γίνονται γνωστά και όσα φαίνονται πολύ μπερδεμένα, είναι πολύ απλά. Έτσι μπορούμε να γίνουμε Ιεραπόστολοι και να κάνουμε σωστή ιεραποστολή.