Η Αγία Γραφή στην Ορθοδοξία

[g_aggelos]

Η ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ

Η Ορθόδοξος ευσέβεια είναι βαθύτατα ποτισμένη από την Αγία Γραφή. Οι Πατέρες της Εκκλησίας ζούσαν διά της Αγίας Γραφής, σκέπτονταν και μιλούσαν διά της Αγίας Γραφής. Είχαν ταυτίσει την ύπαρξή τους με τον Λόγο του Θεού. Ότι λέμε σήμερα θεολογική ερμηνεία της Βίβλου –δηλαδή η φιλολογική, ιστορική και γραμματική εξήγησις- δεν ήταν στην εποχή των Πατέρων παρά κάτι το ολότελα δευτερεύον. Εκείνο που τους ενδιέφερε προτίστως ήταν ο πνευματικός χυμός της Θείας Αποκαλύψεως. Αν μαθητεύσουμε παρά τους πόδας των Αγίων Πατέρων, θα εννοήσουμε αμέσως ότι δεν πρόκειται περί διδασκάλων που μπορούμε να τους χωρίσουμε σε σχολές. Όλες οι σχολές, -η ιστορική και η αλληγορική, η Αντιοχειανή και η Αλεξανδρινή, η των Αθηνών και η της Ιερουσαλήμ- ωδηγούσαν πάντα από το λόγο της Γραφής στο ζων Πρόσωπο του Λόγου. Η πιο προφανής αλήθεια που απορρέει από τα Πατερικά κείμενα έιναι ότι οι λέξεις τις Αγίας Γραφής ήταν για τους Πατέρες, πέρα από την άπειρη αξία που έχουν καθ’ εαυτές, δρόμοι ανοιχτοί προς τον Χριστό. Αυτός είναι η πηγή του φωτός. Μέσα απ’ όλες τις μορφές της Εκκλησιαστικής ζωής, ο ίδιος ο Χριστός υπομνηματίζει αδιάκοπα την διδασκαλία του στις Χριστιανικές γενεές και την καθιστά αιωνίως ζώσα και αποτελεσματική.

Ο Αγιος Ιωάννης ο Χρισόστομος προσεύχεται ως εξής μπροστά στην Αγία Γραφή : «Κύριε Ιησού Χριστέ, άνοιξε τους οφθαλμούς της διάνοιάς μου για να εννοήσω και να εκπληρώσω το θέλημά Σου... λάμπρυνε τις αισθήσεις μου με το φώς Σου...Συ είσαι το μοναδικό φώς». Και ο Αγιος Μάρκος λέγει : «Το Ευαγγέλιο είναι κλειστό στις ανθρώπινες προσπάθειες, το άνοιγμά του είναι δωρεά του Χριστού. Το Αγιο Πνεύμα διεισδύει στον άνθρωπο και τον καθιστά άξιο να το αναγνώσει και να το εφαρμόσει». Ο Αγιος Εφραίμ συμβουλεύει : «Πριν από το διάβασμα, πρσευχήσου και ικέτευσε τον Θεό να σου αποκαλυφθεί».

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι για τους Πατέρες, η Αγία Γραφἠ είναι ο Χριστός, γιατί κάθε μια λέξις Της μας θέτει μέσα στην Παρουσία Του. Έτσι κάθε ανάγνωσις της Γραφής τίθεται μέσα στη λειουργική ή μυστηριακή σκοπιμότητα. Μεταλαμβάνουμε τον λόγο προκειμένου να κοινωνήσουμε τον Χριστό. Κι έτσι καταλαβαίνουμε καλύτερα γιατί το ρήμα «γιγνώσκω» μέσα στις Γραφές σημαίνει πάντα «γνώσι διά κοινωνίας».

Μόλις μπούμε μέσα σ ένα Ορθόδοξο Ναό, το σύνολό του καθώς και κάθε μία από τις λεπτομέρειές του, μας βυθίζει σ’ αυτή τη διά κοινωνίας γνώσι και απαυγάζει υπομνηματιστικά τη Γραφή.
Στο κατώφλι της Ορθοδόξου Εκκλησίας, θυμόμαστε άθελα τη φράση του Αγίου Γερμανού, Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως : «Αληθινά, με τον Χριστό ο ουρανός κατέβηκε στη γη και η ψυχή μεταρσιώνεται με την οπτασία του ουράνιου κόσμου».

Οι τοιχογραφίες και οι εικόνες εισάγουν στην πνευματική θαλπωρή της Γραφής, την καθιστούν εκθαμβωτικά ζωντανή. Καθε σημείο πάνω στους τοίχους εμψυχώνεται από την παρουσία του αόρατου. Τριγυρισμένος από τις ένδοξες απαρχές της καινής κτίσεως, τους Αγίους, Πατριάρχες, Προφήτες, Αποστόλους και Μάρτυρες και από τα άϋλα τάγματα των άνω Δυνάμεων, ο πιστός βρίσκεται αληθινά μέσα στην Αγία Γραφή.
Όπως η πατερική σκέψη, έτσι και ο λειτουργικός λόγος είναι υφασμένος από τον λόγο της Γραφής, μεταφράζει τη Γραφή σε προσευχή. Η λειτουργική παράδοσις συντρέχει εδώ και προβάλλει με συναρπαστικό τρόπο τα αναγνώσματα της ημέρας, και με τα τροπάρια σαν με κάποια κύματα προς όλες τις κατευθύνσεις απλώνει την μυστική πείρα που στο κύλισμα αιώνων είχε σημειωθεί πάνω σε αυτά τα κείμενα. Και ο πιστός την αναπνέει και καταλαβαίνει εύκολα, άμεσα, πως οι Αγιοι Πατέρες και υμνογράφοι, μέσ’ από το προσωπικό, έκαναν να λάμψει το οικουμενικό βίωμα.

Εύκολα γίνεται κατανοητή η απέραντη σπουδαιότης αυτής της διά του όλου, -του εκκλησιαστικού όλου- αναστροφής του ορθόδοξου με την Γραφή. Η αίρεσις αποκλείεται. Η λειτουργική προσευχή κυριαρχείται από το δογματικό όραμα της ολοκληρωτικής αλήθειας, που ισορροπείται σε όλα της τα στοιχεία. Έτσι κάθε εδάφιο της Γραφής, κάθε φράσις της, εναρμονίζεται στο σύνολο της Θείας Αποκαλύψεως. Η λειτουργία μας μαθαίνει την ορθή μελέτη των Γραφών.

Μονάχα εν τω Χριστώ μπορούμε να αναγνώσουμε την Αγία Γραφή, και στο σώμα του Χριστού, που είναι η Εκκλησία. Όταν ο πιστός παίρνει στα χέρια του την Αγία Γραφή, αυτό τοποθετεί κι εκείνον κι εκείνη μέσα στην Εκκλησία και στο εσωτερικό αυτής της πράξεως γίνεται το θαύμα –δεν πρόκειται πια για ιστορικά γεγονότα, αλλά για το Αγιο Βιβλίο που είναι μεστό από την παρουσία του Χριστού. Και το «πνεύμα της διακρίσεως», για το οποίο μιλάει ο Απόστολος Παύλος, το πνεύμα της παραδόσεως, προσανατολίζει το νου ανάμεσα στους σωρούς των υποθέσεων και προσφέρει μια βέβαιη προοπτική όπου βαδίζει η ελέυθερη και δημιουργός αναζήτησις της Αληθείας.

Η Αγία Γραφή είναι ο Λόγος του Θεού. Συγγραφεύς της δηλαδή είναι ο Θεός. Και ο Ευαγγελιστής δεν είναι παρά ένα οργανικό μέσον : Οι Ορθόδοξοι απαντούμε σ’ αυτό το ερώτημα με τη βεβαίωση ότι η Αγία Γραφή είναι θεανδρικός λόγος. Ο Χριστός, Θεός και Ανθρωπος, είναι πληρέστερη και ακριβέστερη διατύπωσις από ό,τι Χριστός-Θεός. Η μητέρα του Θεανθρώπου είναι ακριβέστερη και πληρέστερη διατύπωσις από ό,τι η Θεοτόκος. Ο άνθρωπος δεν γίνεται ποτέ ένα «μέσον», κανένας πνευματικός αυτοματισμός δεν έχει εδώ θέση. Η παρουσία του Θεού κάτω από το ανθρώπινο κάλυμα των λέξεων της Αγίας Γραφής είναι μια παρουσία ασύγχυτη και αχώριστη. Πλάϊ στην απόλυτη καθαρότητα της αποκεκαλλυμμένης αληθείας, υπάρχει ο τόπος του ανθρώπινου στοιχείου, το ανθρώπινο πρίσμα, και αυτό δικαιολογεί όλη την επιστημονική εργασία πάνω στα θεόπνευστα κείμενα και την ιστορική εξέλιξη αυτών των προσπαθειών.
Αυτό που είπαμε μας οδηγεί στη μεταϊστορική έννοια που είναι κεντρική στη νεότερο Ορθόδοξο εξήγηση.
Κάθε ιστορικό γεγονός που διηγείται η Γραφή είχε τοπική και χρονική θέση του στην ιστορία και συγχρόνως αυτά τα γεγονότα μπορούν να φωτισθούν με μια σημασία υπεριστορική. Αυτό το πνευματικό όραμα μες από την ιστορία δεν υποτιμά καθόλου την ιστορία, αλλά την ξεπερνά, την καθιστά διαφανή, εκβάλει στα έσχατα της θείας οικονομίας. Ανάγει σε σφαίρα μυστική τις αιτίες των γεγονότων. «Είμαι ο Θεός του Αβραάμ, του Ισαάκ και του Ιακώβ», αυτή η φράσις μένει αληθινή για πάντα. Η λειτουργική κοινωνία μας μέσα στην προσευχή με τον Αδάμ και τον Λάζαρο καθιστά αδύνατη απ’ αυτήν την πείρα κάθε διάλυση των προσώπων τους σε καθαρά σύμβολα, και σε συμφωνία με αυτό τον προγραμματισμό, η τέλεσις της εορτής τους αποκαλύπτει την πνευματική τους σημασία που ξεπερνά το καθαρώς ιστορικό πεδίο της υπάρξεως. Για τους Πατέρες της Εκκλησίας, η Παλαιά Διαθήκη ήταν μια ιστορία πολύ συγκεκριμένη και συγχρόνως η προτύπωσις του Χριστού.

Απόσπασμα από το κείμενο του Παύλου Ευδοκίμωφ.
Απόδοση από τον Β. Μουστάκη «Κιβωτός, 1952»