Δευτέρα, 27 Σεπτέμβριος 2010 - Συντάχθηκε απο τον/την Ιερά Μητρόπολη Δημητριάδος
Παρακάτω ακολουθεί ο χαιρετισμός του Σεβασμιώτατου Μητροπολίτου Δημητριάδος κ. Ιγνατίου, στο 12ο Λειτουργικό Συμπόσιο των στελεχών ιερών Μητροπόλεων.
Ο χαιρετισμός έχει ως εξής:
Με πολλή χαρά φιλοξενούμε και φέτος το πανελλήνιο λειτουργικό συμπόσιο στελεχών ιερών μητροπόλεων. Το συνέδριο αυτό μάς δίνει την ευκαιρία να ενημερωθούμε για διάφορα θέματα σχετικά με τη λατρεία, η οποία αποτελεί την καρδιά της ιερωσύνης μας αλλά και γενικότερα της εκκλησιαστικής ζωής.
Μας δίνει, επίσης, την ευκαιρία να επικοινωνήσουμε, να συμπνευματιστούμε και να δούμε όλοι μαζί πώς θα μπορέσουμε να συμβάλουμε στη βελτίωση της λειτουργικής ζωής των κατά τόπους Εκκλησιών μας.
Το φετινό λειτουργικό συμπόσιο θα αναφερθεί σε πρόσωπα και σταθμούς – ορόσημα στη διαμόρφωση της θείας λατρείας. Θα υπάρχει η δυνατότητα στο τέλος κάθε εισήγησης αλλά και στην καταληκτική συνεδρία να συζητήσουμε για τα διάφορα θέματα που θα τεθούν κατά τη διάρκεια του συμποσίου.
Κατά τη σύντομη προσφώνησή μου θα ήθελα να αναφερθώ επιγραμματικά σε ορισμένα γενικότερα ερωτήματα τα οποία προέρχονται από τη λειτουργική και ποιμαντική μου εμπειρία και τα οποία θεωρώ ότι θα ήταν χρήσιμο να έχουμε κατά νουν κατά τη διάρκεια του συνεδρίου ώστε, μαζί με άλλα, βέβαια, ερεθίσματα, να τροφοδοτούν και αυτά τον προβληματισμό και τις συζητήσεις μας.
Μια πρόχειρη ματιά στο πρόγραμμα του συμποσίου είναι αρκετή για να μας θυμίσει ότι η λατρεία δεν μας δόθηκε έτοιμη σε όλα εξαρχής, αλλά διαμορφώθηκε μέσα από μια μακροχρόνια διαδικασία εξέλιξης, δηλαδή αλλαγής.
Όπως γράφει και ο κορυφαίος περί τη βυζαντινή λατρεία λειτουργιολόγος Robert Taft, σε αντίθεση προς τη συντηρητική ρωμαϊκή λατρεία που διατήρησε μια μάλλον αρχαϊκή μορφή, χαρακτηριστικά της βυζαντινής λατρείας υπήρξαν ο δυναμισμός και η δημιουργική εξέλιξη.
Όλα αυτά συνέβαιναν, γράφει ο Taft, «προτού οι πολιτικές και στρατιωτικές καταστροφές φιμώσουν τη βυζαντινή δημιουργικότητα»
Στο φετινό συμπόσιο θα μελετήσουμε την ιστορία της θείας λατρείας. Γιατί όμως μελετάμε την ιστορία; Ορισμένοι τη μελετούν από ιστορικό ενδιαφέρον. Άλλοι το κάνουν για να κατανοήσουν βαθύτερα το περιεχόμενο και το νόημα της λατρείας μας. Και οι δύο προαναφερθέντες λόγοι είναι καλοί και αξιέπαινοι.
Υπάρχει όμως και ένας τρίτος λόγος που τους συμπληρώνει και τους υπερβαίνει, και ο λόγος αυτός έχει να κάνει με την ευθύνη όλων μας για την κατάσταση της λατρείας σήμερα. Η διαδικασία δημιουργικής εξέλιξης της λατρείας δεν μπορεί να σταματήσει σ’ εμάς, διότι, ό,τι δεν εξελίσσεται, είναι στην πραγματικότητα νεκρό.
Ποια είναι η πραγματικότητα σχετικά με τη λατρεία σήμερα στον τόπο μας; Όπως γνωρίζουμε, η συντριπτική πλειοψηφία των χριστιανών δεν εκκλησιάζεται σχεδόν ποτέ. Οι περισσότεροι από τους πιστούς μας είναι αποξενωμένοι από την λειτουργική ζωή της Εκκλησίας.
Η λατρεία μας παρουσιάζει μια αρρυθμία ως προς τη σύγχρονη πραγματικότητα, αρρυθμία που συμβάλλει στην αποξένωση των ανθρώπων από αυτήν.
Ένα βαρύ βυζαντινό τυπικό με ψαλμούς, κανόνες, καθίσματα, στιχηρά, απόστιχα, αλληλουιάρια, αργόσυρτα βυζαντινά μέλη σε δυσνόητη γλώσσα κλπ. ακολουθείται παντού, από τον Καθεδρικό Ναό των Αθηνών μέχρι και το μικρότερο χωριό. Σ’ αυτό το τυπικό καλούνται να προσαρμοστούν ακόμη και κοινότητες που αποτελούνται από λιγοστά ηλικιωμένα άτομα – αυτοί δεν είναι άλλωστε. Συνήθως. όσοι παρευρίσκονται στις ακολουθίες του εσπερινού και του όρθρου;
Η συμμετοχή του λαού στα τελούμενα είναι μηδαμινή – και θα ήταν ενδιαφέρον να εξετάσουμε εάν και κατά πόσον αυτό συνδέεται, μεταξύ άλλων, με την επικράτηση του μοναχικού έναντι του ασματικού τυπικού.
Έτσι λοιπόν, ενώ τα λειτουργικά μας βιβλία αναφέρουν σαφέστατα τί πρέπει να εκφωνεί ο ιερέας και τί πρέπει να ψάλλει «ο λαός», στην πραγματικότητα ο λαός δεν ψάλλει απολύτως τίποτε. Ο ψάλτης, από χοράρχης του λαού, έχει καταστεί ο υποκαταστάτης.
Η ώρα τέλεσης των ακολουθιών απηχεί τα δεδομένα της αγροτικής κοινωνίας και αποκλείει το λαό από τη δυνατότητα μετοχής στη λατρεία.
Όταν, για παράδειγμα, τελούμε καθημερινές θείες λειτουργίες που τελειώνουν στις 9.30 το πρωί, στην πραγματικότητα απευθυνόμαστε αποκλειστικά και μόνο στους ηλικιωμένους, αποκλείοντας, εκ των προτέρων, όλη την υπόλοιπη κοινωνία, διότι, πολύ απλά, τις ώρες αυτές τα παιδιά είναι στο σχολείο τους και οι νέοι άνθρωποι στις δουλειές τους.
Ας μην παραπονιόμαστε. Λοιπόν. για το γεγονός ότι οι ναοί μας παρουσιάζουν την εικόνα γηροκομείου και αποπνέουν, ανθρωπίνως, αποθάρρυνση και παρακμή. Θέτω, λοιπόν, το ερώτημα: δεν θα μπορούσαμε άραγε να τελέσουμε απογευματινές λειτουργίες, όπως ήδη γίνεται στο Πατριαρχείο Αντιοχείας και στη Διασπορά, αλλά και στην πατρίδα μας με τις απογευματινές ή τις βραδινές προηγιασμένες;
Η λατρεία έχει καταστεί σε μεγάλο βαθμό ατομική υπόθεση. Η εικόνα που δίνουμε είναι εκείνη της λίγο πολύ παράλληλης συνύπαρξης ατόμων που λατρεύουν ιδιωτικά το Θεό.
Πολλοί πιστοί έρχονται στο ναό όποτε θέλουν, μένουν όσο θέλουν, και φεύγουν όταν θέλουν. Δεν θα έπρεπε άραγε, τουλάχιστον στη θεία λειτουργία, να λειτουργούμε ως σώμα Χριστού και όχι ως άθροισμα ατομικοτήτων, λατρεύοντας το Θεό όλοι μαζί; Για να γίνει αυτό θα πρέπει, μεταξύ άλλων, η θεία λειτουργία να αρχίζει όταν θα έχουμε μαζευτεί λίγο πολύ όλοι, ώστε όλοι μαζί να λατρεύσουμε το Θεό.
Θα πρέπει να καλλιεργηθεί ένα τέτοιο ήθος στους πιστούς από εμάς τους ποιμένες τους. Αυτό, βέβαια, σημαίνει ότι η λειτουργία θα πρέπει να διαρκεί γύρω στη μία ώρα.
Όπως γνωρίζουμε από την ιστορία της λατρείας και όπως βλέπουμε να γίνεται και σήμερα κατά την αρχιερατική θεία λειτουργία, η λειτουργία στην πραγματικότητα αρχίζει με τη μικρή είσοδο. Αν η θεία λειτουργία τελεστεί σωστά από εκεί και μετά, θα διαρκέσει γύρω στη μία ώρα. Μια κοινή, εν σώματι, λατρεία του Θεού, κοντά στα άλλα θετικά που θα επιφέρει, θα επιτρέψει και την επαναφορά του κηρύγματος στην κανονική του θέση, δηλαδή μετά το Ευαγγέλιο.
Τέλος, θα ήθελα να αναφερθώ στην ιδιωτικοποίηση των μυστηρίων, π.χ. του μυστηρίου του βαπτίσματος. Το μυστήριο αυτό τελούνταν παλαιότερα κατά τη θεία λειτουργία. Το νόημα αυτής της πρακτικής ήταν, μεταξύ άλλων, το εξής: συνασσόταν όλη η ευχαριστιακή κοινότητα για να λατρεύσει το Θεό και συγχρόνως για να υποδεχθεί τα νέα μέλη της.
Οι βαπτίσεις ήταν ομαδικές και φυσικά αποτελούσαν σταθμό στη ζωή της Εκκλησίας. Σήμερα, όταν γίνεται μια βάπτιση, δεν είναι παρόν κανένα μέλος της ευχαριστιακής, εκκλησιαστικής κοινότητας στην οποία πρόκειται ο νεοφώτιστος να ενταχθεί. Παρόντες είναι μόνο οι συγγενείς και οι φίλοι, οι οποίοι δεν έχουν καμία σχέση με τη συγκεκριμένη εκκλησιαστική κοινότητα και συνήθως δεν έχουν καμία σχέση με καμία εκκλησιαστική κοινότητα.
Δεν είναι, λοιπόν, παράξενο που η βάπτιση πολλές φορές εκλαμβάνεται από τους ανθρώπους λιγότερο ως μυστήριο και περισσότερο ως το πρώτο παιδικό πάρτυ.
Εξ αιτίας των ανωτέρω, ας σημειωθεί ότι στην τοπική μας Εκκλησία λάβαμε συλλογικά την απόφαση να καταργήσουμε την μεταβίβαση του Μυστηρίου του Βαπτίσματος σε άλλη ενορία ή παρεκκλήσιο από αυτήν της οικογένειας του νηπίου. Αυτό έχει ανακοινωθεί εδώ και έξι μήνες και θα τεθεί σε ισχύ από 1 Οκτωβρίου.
Νομίζω πως θα πρέπει να αρκεστώ στις παραπάνω επισημάνσεις. Με τις επισημάνσεις μου αυτές προσπάθησα να σας μεταφέρω την επισκοπική μου αγωνία για την σημερινή πραγματικότητα της λατρευτικής μας ζωής.
Είμαι βέβαιος ότι όλοι μας μοιραζόμαστε την ίδια αγωνία και αγωνιζόμαστε καθημερινά για την κατά το δυνατόν θεάρεστη τέλεση των ακολουθιών και των μυστηρίων στους ναούς μας.
Στην προσπάθειά μας αυτή μάς είναι απαραίτητη η βοήθεια των ειδικών και η γνώση της ιστορίας που θα μας εμπνεύσει, ώστε να προβούμε και εμείς, με αίσθημα ευθύνης απέναντι τόσο στην παράδοση όσο και στις σύγχρονες ανάγκες του λαού, στις ενέργειες εκείνες που θα καταστήσουν τους ναούς μας, ακόμη περισσότερο από ό,τι σήμερα, τόπους όπου θα λατρεύεται ο Θεός εν πνεύματι και αληθεία.
Σας ευχαριστώ και σας εύχομαι καλή επιτυχία στις εργασίες του συμποσίου.
Πηγή: www.romfea.gr
(Οι υπογραμμίσεις προέρχονται από το αρχικό κείμενο)
Σημαντικές οι επισημάνσεις του Σεβασμιότατου Δημητριάδος σχετικά με τη μειωμένη συμμετοχή των πιστών στα Μυστήρια και τις Ακολουθίες της Εκκλησίας μας και ενδιαφέρουσες οι προτάσεις του για την διόρθωση αυτού του φαινομένου.
Περιληπτικά αναφέρει:
1. Η σημερινή μορφή του λειτουργικού μέρους των Μυστηρίων και των Ακολουθιών είναι αποτέλεσμα εξέλιξης από την αρχαία Εκκλησία μέχρι σήμερα και δεν πρέπει να σταματήσει η εξέλιξη και σήμερα.
2. Η μη συμμετοχή του λαού οφείλεται στον τρόπο και το χρόνο που τελούνται σήμερα τα Μυστήρια και οι ακολουθίες κι αυτός πρέπει ν' αλλάξει, αν θέλουμε ν' αυξηθεί η συμμετοχή.
3. Ο λαός που προσέρχεται στις Ακολουθίες, απλά παρακολουθεί και δεν συμμετέχει ψάλλοντας, όπως γινόταν στην αρχαία Εκκλησία. Προτείνει το ασματικό μέρος να ψάλλεται από τους πιστούς, χοροστατούντος του ψάλτη.
4. Οι ώρες τέλεσης της Θείας Λειτουργίας κατά τις καθημερινές δεν δίνουν τη δυνατότητα να την παρακολουθήσουν παρά μόνο σ' όσους δεν εργάζονται. Προτείνει απογευματινή τέλεση της Θείας Λειτουργίας της καθημερινές, όπως γίνεται με την Προηγιασμένη.
5. Οι πιστοί δεν αισθάνονται σαν ένα σύνολο, το πλήρωμα της Εκκλησίας. Η λατρεία έχει καταστεί ατομική υπόθεση κάθε πιστού. Προτείνει να ξεκινά η Θεία Λειτουργία την ώρα που θα έχουν μαζευτεί όλοι οι πιστοί (;;; ).
6. Πολλά μυστήρια έχουν αποκοπεί από τη ζωή της ενορίας κι έχουν γίνει ιδιωτικές συνάξεις, όπως το Μυστήριο του Βαπτίσματος και το Μυστήριο του Γάμου. Προτείνει τα Μυστήρια να τελούνται υποχρεωτικά στον ενοριακό ναό του τόπου κατοικίας των πιστών ώστε να συμμετέχει σ΄αυτόν και ο λαός της ενορίας.
Εσείς τι λέτε για όλα αυτά;
Προσωπικά σ' όλες τις διαπιστώσεις συμφωνώ, αλλά μερικές από τις προτάσεις δεν τις θεωρώ αντίστοιχες με το πρόβλημα ή μονόδρομο. Ας το συζητήσουμε.
