Στους πρόποδες τού μυθικού Ολύμπου συναντούμε το Λιτόχωρο, το διασχίζουμε και ανεβαίνουμε το βουνό λαχταρώντας νά αντικρίσουμε την ιστορική Ιερά Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή τής Αγίας Τριάδος, την επονομαζόμενη και Μονή τού Αγίου Διονυσίου τού εν Ολύμπω τού θαυματουργού. Στη διαδρομή για την Παλαιά Μονή, περίπου 14 χιλ. από το Λιτόχωρο, το μόνο πού έχουμε νά κάνουμε είναι νά σιωπήσουμε για νά απολαύσουμε τη θέα τού πυκνού δάσους με τις μαγευτικές εναλλαγές των χρωματισμών πού σχηματίζουν τα φυλλώματα τής οξιάς, τού πεύκου και των ποικίλων άλλων δέντρων και θάμνων. Φτάνοντας, διαπιστώνουμε ότι το μοναστήρι βρίσκεται ακριβώς στο κέντρο τού εθνικού Δρυμού. Το γαλήνιο και ειρηνικό περιβάλλον του εξαγιάζει και ομορφαίνει τα πάντα. Θαρρείς και το χέρι τού Θεού το τοποθέτησε εκεί για νά λειτουργεί ως ο Καθολικός Ναός τής φυσικής δημιουργίας, ώστε νά αγιάζεται και νά ευφραίνεται μέσω των μοναστικών παλαισμάτων ολόκληρη η κτίση.
Ο Γάλλος αρχαιολόγος Lion Heuzey, πού ηγήθηκε μιας γαλλικής αποστολής στον Όλυμπο το 1855, γράφει στο βιβλίο του «Le mont Olympe et le Acarnanie»: «Ο Άγιος Διονύσιος έχει μεγάλη φήμη σε όλη την ελληνική εκκλησία. Η θέση τής Μονής είναι μοναδική στον κόσμο. Είναι χαμένη στο βάθος ενός τεράστιου φαραγγιού, ανάμεσα σε δύο ορθοπλαγιές πού ορθώνονται ψηλά μέχρι εκεί πού φθάνει το μάτι. Πεύκα αιωρούνται παντού στις άκρες των βράχων σε μακριές σειρές σε όλο το χείλος τού γκρεμού. Μέσα σʼ αυτήν την άγρια φύση διακρίνουμε τον γκρίζο όγκο τού Μοναστηριού. Κτίρια σε διάταξη τετραγώνων με εσωτερικές αψιδωτές στοές, σχηματίζουν το στεγασμένο περιστύλιο τής αυλής. Η εκκλησία, πού βρίσκεται στο κέντρο, είναι μια παλαιά βυζαντινή με πέντε τρούλους. Πρέπει νʼ ακούσει κανείς τούς μοναχούς νά μιλούν για τη μολύβδινη επένδυση πού περιέβαλλε τούς πέντε τρούλους της. Όλα χάθηκαν το 1828. Οι Τούρκοι κατηγόρησαν τούς μοναχούς ότι έδιναν άσυλο Στους κλέφτες και παρέδωσαν το Μοναστήρι Στη φωτιά[1].
Κτήτορας τής Μονής είναι ο Άγιος Διονύσιος ο θαυματουργός. Γεννήθηκε λίγο πριν το 1500 στο ορεινό χωριό Σκλάταινα τής επαρχίας Φανουρίου τού Νομού Καρδίτσης (σημερινή Δρακότρυπα). Υπήρξε γόνος πτωχής αλλά ευσεβούς οικογενείας. Πατέρας του όταν ο Νικόλαος και μητέρα του η Θεοδώρα. Μετά τη βάπτισή του, δίνοντάς του το όνομα Δημήτριος, αξιώθηκαν οι γονείς του νά βλέπουν κατά την διάρκεια τής νύκτας, επάνω από το κεφαλάκι του, ένα φωτεινό σταυρό πού λαμποκοπούσε σαν ήλιος. από παιδί ο μικρός Δημήτριος επέδειξε ζήλο για την αγάπη τού Χριστού και την ασκητική ζωή. Οι γονείς του, βλέποντας τα πολλά διανοητικά και ψυχικά του χαρίσματα, φρόντισαν νά τού μάθουν γράμματα, καλλιγραφία και ζωγραφική. Η επίδοσή του σʼ αυτά όταν καταπληκτική. Παράλληλα όμως η παιδική του ψυχή εθέλγετο ιδιαίτερα από την ανάγνωση των θείων Γραφών και άλλων ιερών βιβλίων[2].
Σε ηλικία περίπου 18 ετών μόνασε στα Μετέωρα λαμβάνοντας το όνομα Δανιήλ. Τρία χρόνια αργότερα, αναζητώντας ησυχαστικώτερο τόπο και επειδή δεν τού έδιναν την άδεια νά αναχωρήσει, θαυματουργικώς, μετά από προσευχή και θεία πληροφορία, πήδηξε κάτω από το βράχο των Μετεώρων και μετέβη στις Καρυές τού Αγίου Όρους. εκεί, στο κελλί τού Αγίου Νικολάου-Διονυσίου τού Καπρούλη, δίπλα στο διακριτικό πνευματικό Γέροντα Σεραφείμ, γίνεται ιερεύς και μεγαλόσχημος μοναχός, μετονομασθείς Διονύσιος. αργότερα εγκαθίσταται Στη σκήτη τής Καρακάλου, όπου έζησε ερημικά για δέκα έτη με αυστηρή άσκηση, προσευχή και νηστεία, βιώνοντας πολλές θαυματουργικές ενέργειες τού Θεού. Ο αφιλόξενος αυτός τόπος γίνεται η μυστική παλαίστρα των μεγάλων ασκητικών του αγώνων. εκεί αναδεικνύεται ένας υπέροχος βιαστής τής φύσεως. Η τροφή του όταν μόνο λίγα κάστανα την ημέρα. έτρωγε λίγο ψωμί μόνο όταν τον καλούσαν νά λειτουργήσει σε άλλο κελλί, για νά κρύψει την αρετή του και νά αποφύγει τον ανθρώπινο έπαινο[3].
Η ισάγγελη ζωή του στάθηκε αιτία τής εκλογής του ως ηγουμένου τής βουλγαρικής (κατά το μεγαλύτερο μέρος) συνοδείας τής Μονής Φιλοθέου. Η Μονή επί των ημερών του γνώρισε μεγάλη πνευματική και υλική πρόοδο. Κατήργησε τον ιδιόρρυθμο και εισήγαγε τον κοινοβιακό τρόπο ζωής, ενώ καθιέρωσε σε όλες τις ακολουθίες την ελληνική γλώσσα. Παρ΄ όλες τις ηγουμενικές του μέριμνες την ερημική ζωή δεν την αποχωρίζεται. Συχνά αποσύρεται για άσκηση σε ένα κοντινό σπήλαιο πού σώζεται μέχρι σήμερα. Για τις μεταρρυθμίσεις του αυτές συνάντησε μεγάλες αντιδράσεις από τούς Βουλγάρους μοναχούς, σε σημείο νά επιδιώκουν νά τον σκοτώσουν. έτσι αναγκάσθηκε νά εγκαταλείψει το Άγιο Όρος, αναχωρώντας αυτή τη φορά για τη Μονή Τιμίου Προδρόμου Βεροίας.
Οι Βεροιείς τον αγάπησαν πολύ. Ο συναξαριστής γράφει ότι «εγένετο η φήμη αυτού μεγάλη- είχον γάρ αυτόν μέγαν ιατρόν πνευματικόν, ψυχών και σωμάτων. Και ου μόνον εκεί πλησίον ηκούσθη η αρετή αυτού, αλλά και εις όλην την Μακεδονίαν και Καστορίαν και τα μέρη τής ελλάδος, διατί επεριπάτει ως άλλος απόστολος»[4]. Θέλοντας όμως νά αποφύγει την εκλογή του σε επίσκοπο, πού επεδίωκαν οι κάτοικοι τής περιοχής, ανεχώρησε κρυφά και μετέβη στον Όλυμπο.
Στον Όλυμπο ασκήτευσε σε ένα σπήλαιο πού σώζεται μέχρι σήμερα. Συκοφαντούμενος όμως από Λιτοχωρίτες στον Τούρκο Διοικητή, εκδιώχθηκε από το ασκητήριό του και ανεχώρησε για το Πήλιο, όπου ίδρυσε την Μονή τής Αγίας Τριάδος Σουρβίας. Μετά τρία έτη και λόγω τής παντελούς ανυδρίας πού έπληξε τον τόπο των διωκτών του, επέστρεψε επισήμως με προςκληση τού διώκτη του και ίδρυσε το 1542, έπειτα από θαυματουργική υπόδειξη τού Θεού, τη Μονή τής Αγίας Τριάδος.
Με την αγγελική του βιοτή γρήγορα προσείλκυσε πλήθος μοναχών, ο ίδιος όμως χρησιμοποιούσε τα πλησιόχωρα σπήλαια για προσευχή και ησυχία ζώντας μέσα στο γνόφο τής νοεράς προσευχής. Είχε τη συνήθεια ο Άγιος νά χτίζει εκκλησίες και παρεκκλήσια στον πέριξ τής Μονής χώρο. Στο σπήλαιο, πού απέχει πέντε λεπτά από το Μοναστήρι, έκτισε το ναό τού Αγίου Λαζάρου. Δίπλα Στη Μονή βρίσκεται ο κοιμητηριακός ναός τού Τιμίου Προδρόμου. Σε απόσταση μισής ώρας νοτιοδυτικά, μέσα σε σπήλαιο απ' όπου αναβλύζει αγίασμα, βρίσκεται το παρεκκλήσιο τής Γεννήσεως τού Χριστού. απέναντι από το Παλαιομονάστηρο υπήρχε μέσα σε σπήλαιο το παρεκκλήσιο τής αναλήψεως. Ο Άγιος συνήθιζε νά ονομάζει τούς διαφόρους τόπους τής περιοχής με βιβλικές ονομασίες. έκτισε έτσι τούς σπηλαιώδεις ναούς τού Γολγοθά και τής αναλήψεως, ενώ άλλη τοποθεσία την ονόμασε Όρος των ελαιών[5].
Η συνοδεία αυξήθηκε με γοργούς ρυθμούς. Ο Θεοδόσιος Ζυγομαλάς το 1576 σε επιστολή του προς τον Geralch αναφέρει: «επάνω δε εν Μακεδονία εστίν όρος Όλυμπος εν των δυό Ολύμπων έχον μοναστήρι αγίας Τριάδος με 200 μοναχούς»[6]. Στην προφορική διαθήκη του λίγο πριν την κοίμησή του όρισε Στους μοναχούς νά πορεύονται κατά τον τύπο τού Αγίου Όρους[7].
Το 1692 οι βασιλείς τής Ρωσίας Μέγας Πέτρος και Ιωάννης εξέδωσαν, μετά από αίτηση μοναχών τής Μονής, Αυτοκρατορικό Χρυσόβουλλο, πού τούς παρέχει το δικαίωμα νά επισκέπτονται τη γη τής Ρωσίας για «ζητείες». Στο χρυσόβουλλο, το Μοναστήρι τής Αγίας Τριάδος αναφέρεται κτισμένο από ευσεβείς βασιλείς των Ρωμαίων και Πατριάρχες[8]. Η αναφορά τού παραπάνω χρυσόβουλου Στους Βασιλείς των Ρωμαίων φαίνεται νά ενισχύει την άποψη πού θέλει τον Διονύσιο όχι ιδρυτή, αλλά ανακαινιστή τής Μονής[9].
Ο Όσιος Διονύσιος φρόντισε νά την υποτάξει στο Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως. έτσι με σταυροπηγιακή αξία η Μονή έμενε ελεύθερη, αδούλωτη, ακαταπάτητη και αυτοδιοίκητη. Με την απειλή αφορισμού και φρικτών επιτιμίων, ούτε ο πλησιόχωρος επίσκοπος Πλαταμώνος, αλλά ούτε και κανείς άλλος δεν είχε εξουσία Στη διοίκηση και διαχείριση τής Μονής[10]. Τα προνόμια αυτά κατοχυρώθηκαν με πατριαρχικά και συνοδικά γράμματα από τούς Πατριάρχες Ιερεμία Β΄ (1522-1546) Μητροφάνη Γ΄ (1565-1572 και 1579-1580), Κύριλλο Ε΄ (1753), Ιωαννίκιο Γ΄ (1753) και Γρηγόριο Ε΄ (1797).
Οι μοναχοί εξέλεγαν τον ηγούμενό τους και Στη συνέχεια ο Πατριάρχης επικύρωνε την εκλογή. Πολλές φορές έστελνε επιστολές με κανον
ισμούς και πατριαρχικούς εξάρχους φροντίζοντας πάντα για την καλή λειτουργία τής Μονής. Το Πατριαρχείο πολλές φορές ανέθετε, κατά το 19ο αιώνα, στο Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης και άλλους πλησιόχωρους επισκόπους νά επισκεφτούν τη Μονή, για νά εξακριβώσουν ἤ νά μεσολαβήσουν για τη ρύθμιση μοναστηριακών υποθέσεων. Στα τέλη τού 19ου αιώνα, σύμφωνα με τα Πατριαρχικά γράμματα, η Μονή όταν υποχρεωμένη νά καταβάλλει εισφορά στο εθνικό Ταμείο και τη Θεολογική Σχολή τής Χάλκης.
Η Μονή ως προς την αρχιτεκτονική διάταξη των χώρων παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με τη Μονή Φιλοθέου τού Αγίου Όρους. Το καθολικό είναι ναός σταυροειδής εγγεγραμμένος, αθωνικού τύπου. Τέσσερα παρεκκλήσια περιβάλλουν τον κυρίως ναό δημιουργώντας ένα λειτουργικό αισθητικά σύνολο. Μεγαλύτερο παρεκκλήσι είναι το βορειοδυτικό• εδώ βρίσκεται ο τάφος τού Αγίου Διονυσίου[11].
Μετά την είσοδο Στη Μονή μπορούμε νά διακρίνουμε δεξιά το μικρό τετράπλευρο πύργο. Ο πύργος, πού κτίστηκε από τον επίσκοπο Κίτρους Σωφρόνιο, έχει δυο καταχύστρες, μια στην ανατολική και μία Στη νότια όψη του και αποτελούσε το έσχατο αμυντικό καταφύγιο των μοναχών. Η επιλογή τής θέσης τού πύργου, αλλά και γενικά τής φυσικής αμυντικής θέσης τού Μοναστηριού, δείχνει ότι αυτό κτίστηκε με γνώση των κανόνων τής οχυρωματικής[12]. Η νότια πτέρυγα έχει δυο ορόφους καθώς και υπόγειους χώρους. Στην πτέρυγα αυτή σώζονται και μερικά θολωτά κελιά μικρών διαστάσεων. Η είσοδός τους είναι χαμηλή, για νά μπει κανείς πρέπει απαραιτήτως νά σκύψει το σώμα του.
Η Μονή στο διάβα των αιώνων ανέπτυξε μεγάλη εθνική δραστηριότητα. Το 1821 ο Βελή Πασάς, γιος τού Αλή Πασά, μετά από τριήμερη πολιορκία, την πυρπόλησε και αφού συνέλαβε τον ηγούμενο Μεθόδιο Παλιούρα με 12 μοναχούς τούς κρέμασε στην κεντρική πλατεία τής Λαρίσης. αργότερα, στην επανάσταση τού Ολύμπου (1878) η Μονή πρωτοστατεί. Στον Μακεδονικό αγώνα υπήρξε το καταφύγιο και ο τόπος συσκέψεως των οπλαρχηγών καθώς και ο σταθμός ανεφοδιασμού και αποβιβάσεως των ελληνικών στρατευμάτων.
Σημαντική επίσης υπήρξε η συμβολή τής Μονής στην προαγωγή τής Παιδείας τού έθνους, τής πνευματικής αφυπνίσεως και τής επιστήμης, αφού σ' αυτήν έζησαν πολλοί λόγιοι μοναχοί. Χαρακτηριστικά παραδείγματα υπήρξαν ο επίσκοπος Καμπανίας Θεόφιλος και ο Ιερομόναχος Μεθόδιος Ολυμπίτης. Ο τελευταίος ασχολήθηκε και με εκδόσεις βιβλίων. Ένα από τα βιβλία πού μετέφρασε και εξέδωσε, οι Μυσταγωγικές Κατηχήσεις τού Αγ. Κυρίλλου Ιεροσολύμων, κυκλοφορεί σε επανεκδόσεις μέχρι σήμερα από την αποστολική Διακονία. Στη Μονή επίσης οργανώθηκαν εργαστήρια αγιογραφίας και αντιγραφής χειρογράφων ενώ η παράδοση θέλει και τη λειτουργία κρυφού σχολειού[13]. από τον Τρύφωνα Ευαγγελίδη πληροφορούμαστε ότι Στη Μονή υπήρχε σχολή για τούς μοναχούς και τα παιδιά τής περιοχής[14].
Η ενεργός συμμετοχή τής Μονής στα γεγονότα και η συμβολή της στην προστασία των συνανθρώπων, τού τόπου και των παραδόσεων, είχε βαρύ τίμημα κάθʼ όλη τη διάρκεια τής ιστορίας της. εκτός από τις φυσικές καταστροφές και πυρκαγιές υπέστη αλλεπάλληλες καταστροφές, λεηλασίες και αρπαγές, με τελευταία τη σχεδόν ολοκληρωτική καταστροφή το 1943 από τα Γερμανικά στρατεύματα κατοχής, τα οποία μετέτρεψαν το σπάνιο αυτό αρχιτεκτονικό, ιστορικό και θρησκευτικό μνημείο σε έναν όγκο μελαγχολικών ερειπίων, όχι όμως και ανέκφραστο φρουρό τής παραδόσεως και τής ιστορίας μας. Μέρος τής βιβλιοθήκης και των κειμηλίων πού διασώθηκαν, φυλάσσονται σήμερα σε ανακαινισμένο παλιό κτίριο, στο Μετόχι τής Μονής κοντά στο Λιτόχωρο, το οποίο εγκαινιάσθηκε από την Α.Θ.Π. τον Οικουμενικό Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίο στις 29 Μαΐου 1999.
Η Μονή κατά τη μακρά πορεία της απέκτησε πολλά Μετόχια, όπως αυτά τού Αγ. Γεωργίου Κορινού, Αγ. Γεωργίου Ρητίνης, Παναγίας Μακρυράχης, Παναγίας Κανάλων καθώς και άλλα μικρότερα σε Κατερίνη, Βέροια, Ελασσώνα, Τσαριτσάνη, ακόμη και Στη μακρινή Ρωσία. Σήμερα, στο μετόχι «Σκάλα» πού απέχει 3 χιλιόμετρα από το Λιτόχωρο, εγκαταβιώνει η 25μελής αδελφότητα, πού έχει ως πρώτο της μέλημα τη διατήρηση και συνέχιση τής παρακαταθήκης τού Αγίου Διονυσίου, την πνευματική της οικοδομή, αλλά και το αμείωτο ενδιαφέρον για την αναστήλωση και αποκατάσταση τής παλαιάς Μονής, σύμφωνα με τις προδιαγραφές πού απαιτούνται για ανάλογα μνημεία, αφού αυτή έχει χαρακτηρισθεί από το Υπουργείο Πολιτισμού ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο.
Βιβλιογραφία:
1. Ιωάννου Κυρίτση, εισήγηση με θέμα «Μαρτυρίες ελλήνων και Ξένων περιηγητών για την Ι.Μ. Αγ. Διονυσίου εν Ολύμπά στήν Ημερίδα «1943-2003, εξήντα χρόνια μετά την καταστροφή», έκδ. Ι.Μ. Αγ. Διονυσίου τού εν Ολύμπά, Πιερία 2004, σ. 60-61.
2. αρχιμ. αθηναγόρα Καραμαντζάνη, Ο Όσιος τού Ολύμπου, έκδ. Ιεράς Μονής Οσίου Διονυσίου, 21990, σ. 13-14.
3. αρχιμ. αθηναγόρα Καραμαντζάνη, Ο Όσιος τού Ολύμπου, έκδ. Ιεράς Μονής Οσίου Διονυσίου, 21990, σ. 31.
4. Συναξάρι.
5. αποστόλου Γλαβίνα, «Ο Άγιος Διονύσιος ο εν τῷ Ολύμπά» Ε.Ε.Θ.Σ.Π.Θ. παράρτημα αρ. 30 τού 26ου τόμου, Θεσσαλονίκη 1981, σ. 27.
6. Κ. Ι. Δυοβουνιώτου, «Θεοδόσιος Ζυγομαλάς», Θεολογία, τ. 1 (1923), σ. 159.
7. αποστόλου Γλαβίνα, «Ο Άγιος Διονύσιος ο εν τῷ Ολύμπά» Ε.Ε.Θ.Σ.Π.Θ. παράρτημα αρ. 30 τού 26ου τόμου, Θεσσαλονίκη 1981, σ. 40, 41, 53. Για τις προφορικές μοναστηριακές διαθήκες βλ. Μαναφή, Μοναστηριακά Τυπικά και Διαθήκες, αθήνα, σ. 124.
8. Γενναδίου Μητροπολίτου Θεσσαλονίκης, «Η Ιερά Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή τού Αγ. Διονυσίου τού εν Ολύμπά, Γρηγ. Παλ., 1 (1917), σ. 516.
9. Παραμυθίας αθηναγόρας, «Περί τής εν Ολύμπά Ι.Μονής τού Αγίου Διονυσίου. Συμπληρωματικά». Γρηγ. Παλ. 10 (1926), σ. 580.
10. Κων. Παπαδάκη, «Η Ιερά Σταυροπηγιακή Μονή Αγίας Τριάδος (Αγ. Διονυσίου Ολύμπου)», Μεταπτυχιακή εργασία, Μαργαρίτες Ρεθύμνου 1997, σ. 48.
11. Σιαξαμπάνη Χαρούλα - Στεφάνου, Το Καθολικό τής μονής Διονυσίου στον Όλυμπο. εκκλησίες στήν ελλάδα μετά την άλωση 1453/1850 τ. 3, αθήνα 1989, σ. 116. Γενναδίου Μητροπολίτου Θεσσαλονίκης, «Η Ιερά Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή τού Αγ. Διονυσίου τού εν Ολύμπά, Γρηγ. Παλ., 1 (1917), σ. 521.
12. Μελέτη αναστήλωσης, σ. 34-36.
13. Το ιστορικό μοναστήρι τού Ολύμπου, έκδ. Ιερά Μονή Αγ. Διονυσίου, σ. 10.
14. Τρύφωνος Ευαγγελίδου, Η Παιδεία επί Τουρκοκρατίας, αθήνα 1936, σ. 121-122.
Του Μοναχού Συμεών Ολυμπίτη
Πηγή: www.zoiforos.gr
